کتابخانه مجازی ادبیات

نظام الدین احمد گیلانی ملقب به حکیم الملک از پزشکان نامی ایران است که چندین سال در هندوستان مقیم بود و از محضر استادان بزرگی چون میرداماد و بهاالدین عاملی کسب فیض کرد. وی مدتها در دربار تیموریان هند به طبابت اشتغال داشت و از ملازمان شخصیتهایی چون مهابت خان خانخانان و عبدالله قطبشاه بود. حکیم الملک مرلف آثار بسیاری در طب و فلسفه و مذهب بوده است که در مقدمه کتاب حاضر شرح آنها آمده است. وی این کتاب را به دستور شاه عباس دوم در سال 1071ه. نگاشته است. این کتاب شامل یک مقدمه و سه مرحله (هر مرحله دارای 9 باب) و یک خاتمه است و موضوع آن در ذکر آغاز آفرینش اسب، محامد و ذمایم و سایر آنچه تعلق به شناخت اسب دارد، آداب تربیت و معالجات اسب است. مؤلف در خاتمه، اسبان و ایلخیهای شاه را در رجب 1067ه. گزارش کرده است.

اسب پاره‏اي بايسته و ناگزير است، پهلوان را و به اندامي مي‏‌ماند گسسته از پيکر او. از اين روي، اسپان پهلوانان نامدار همانند سوارانشان نامدارند و ستوراني ‏اند بي‌ همانند و از گونه‌اي ديگر. در آن ميان، رخش نيز همچون سوار خويش رستم، باره‏‌اي است شگرف که به شيوه‌‌اي راز آلود و فراسويي، به پاس اين پهلوان، به جهان مي‌‏آيد. رخش ستوري است سرخفام و بسيار تيزپوي و تندپاي و برخوردار از ويژگي‌‌هايي بنيادين که آن را به آتش ماننده مي‌‏دارند. در اين جستار، پيوند رخش با آتش، به‏ ويژه با آتش سپند آذرگشسپ که آتش جنگاوران بوده است، کاويده و بررسيده آمده است.