مَثَلها که از بیت، مصراع، جملات موجز استعماری و بیشتر آهنگین تشکیل میشوند، یکی از انواع ادبی زبان فارسی هستند. یکی از دلایل رواج امثال، دلالت آنها بر اندیشه یا تجریهای کلی و فراگیر در کوتاهترین عبارت است. افزون بر این، عامل موسیقایی (استفاده از توازنهای صوتی در کلام) نیز در پرورش و رواج مَثَل تأثیر شگرفی دارد و موجب لذت شنونده و جادوی کلام میشود. گاه عامل موسیقایی چنان قوی است که حافظه جمعی جامعه، بیتوجه به معنا و مفهوم پارهای از واژهها در کنار هم از آهنگ و موسیقی موجود در آنها لذت میبرد. شفیعی کدکنی از این مسئله با عنوان «جادوی مجاورت» یاد میکند. در تحقیق پیشِ رو، از این زاویه، کتاب داستاننامه بهمنیاری که مشتمل بر شش هزار مَثَل جمعآوری شده از منابع گوناگون است، بررسی شده است. نتایج بررسی نشان میدهد که حدود پنجاه مَثَل از این کتاب از انواع توازنهای موسیقایی بهرهمند هستند و صنایعی مانند سجع متوازی، جناس، واجآرایی و تکرار، بیشترین سهم را در آهنگینشدن امثال دارند. همچنین در این بررسی با ارائه نمونههای متعدد، نظریه شفیعی کدکنی درباره شکلگیری برخی از امثال بر اساس جادوی مجاورت، اثبات میشود.
تحقیق در احوال و افکار عامه مردم بسیار سودمند است زیرا فرهنگ و ادب هر ملت، بیش از منابع مکتوب در سینه مردم عامی جمع گشته است. حکایات، امثال و اصطلاحات عامه مردم، خصوصیات اخلاقی، روحی، اجتماعی و سیاسی ایشان را بیان می کند. عقاید و رسوم عامه مردم خراسان مجموعه ای از افسانهها، باورها، رسوم، قصهها، اصطلاحات، معماها و اشعار محلی خراسان است که ابراهیم شکورزاده در تماس مستقیم با مردم خراسان، گردآوری و تدوین نموده است. کتاب در یازده بخش با عناوین آشها و غذاهای نذری، آداب و رسوم محلی، طب عوام، فالها و دعاها، عقاید و احکام متفرقه، افسانهها، اشعار و ترانهها، لالاییها، معماها و امثال و لغات تنظیم گردیده است. این اثر در سال 1346 توسط انتشارات بنیاد فرهنگ ایران روانه بازار کتاب گردید.
از آنجا که امثال و حکم، در گوش هوش مردمان، در بلنداي زمان و دوران، زبان گوياي حقايق روزگارانند. نگارنده بر آن شد که سلسله مقالاتي درباره امثال و حکم، در ديوان حکيم ابوالفتح بستي، شاعر توانا و ذولسانين دوران غزنوي، نگارد و بدست زمانه سپارد. تا به حول و قوه مفيض دقايق وجود و ملهم رقائق خلود، تعليم حقايق را به دو زبان عربي و فارسي، در پهنه ادب تطبيقي، بکار آيد. از اينرو، از آغاز ديوان آغاز کار کرد و به نثر و نظم خويشتن شرح و تفسير امثال و حکم را عرضه داشت. تا گواهي صادق، براي ايجاد علم و هنر معاصر نيز باشد. تا چه قبول افتد و چه در نظر آيد.