برای شناخت آیین مزدک، بررسی دو بعُد ضروری است: نخست بینش و جهانبینی او و تأثیر آن میان مردم و طبقات گوناگون. دوم پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی و تحولاتی که بهوجود آورد. شالوده عقاید مزدک؛ همان اندیشه زرتشتیان و بهویژه مانویان است، تنها برداشت او از نیروهای دوگانه هستی «خدای نیک و خدای بد» باعث ویژگی منحصربهفردی برای او شد. تفسیری که مزدک از پیروزی نیروی روشنایی «نیکی» بر نیروی تاریکی «بدی» بهعمل آورد. در موفقیت و گسترش آیین او نقش بسزایی داشت. خلاصه تفسیر و تأویل او چنین است. «نور» در هستی آزادی محض دارد، اما «تاریکی» بر خلاف آن در فعالیت خود آزاد نیست و بر حسب تصادف بهوجود آمده است. این کتاب با عنوان «بررسی تاریخی و مادی در عقاید مزدک» پایاننامه دکتری ادبیات مؤلف در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. نویسنده در این کتاب تنها به عقاید و آیین مزدک پرداخته و مطالب را گاهی به اختصار گذرانده است. مقدمهای بهتفصیل از زندهیاد جمالزاده در ابتدای کتاب آمده است.
این مجلد از ایران نامه به کارنامه ایرانیان در عصر اشکانیان اختصاص یافته است. نگارنده در این کتاب تصاویر دو نوع توانایی را کشیده است؛ یکی تواناییی عزم و همت که مظهر آن شجاعت و استقامت است و در جهانگیری و کشورداری ایرانیان عصر اشکانیان پدید میشود و دیگر توانایی فکر که ظهور آن در افکار دانشمندان و گفته آنهاست و برای خوانندگان بهترین غذای معنوی.
به محض اینکه یک نفر وفات نموده، بدنش سرد شد، روح این شخص که مدتها با بدن محشور و مأنوس بوده، اینک مجبور است که آن را ترک گفته و از آن بیرون بیاید. برابر نوشتههای پهلوی و روایات زرتشتی، روح پس از خروج از بدن از آن دور نمیشود و تا سه شبانهروز اتصال خودش را با تن حفظ میکند. در این کتاب به آئین کفن و دفن زرتشتیان بر اساس منابع زرتشتی پرداخته شده است.