کتاب حاضر مجموعه ای از مباحث باستان شناسی شامل مبانی باستان شناسی، اصول و موضوع علم باستان شناسی، باستان شناسی و ارتباط آن با سایر علوم و در ادامه معرفی باستان شناسی پیش از تاریخ ایران، بین النهرین و مصر است که به بررسی نظریه ها و تحلیل های گوناگون محققین و باستان شناسان متعدد پرداخته است.
در نزد مورخ و و باستانشناس تمدن به جوامع شهری دارای کتابت اطلاق می شود. این چنین جوامعی نخست بار در دنیای قدیم در بین النهرین مصر جلگه هند و چین و در دنیای چدید در مکزیک یوکاتان و پرو پدید آمدند در اینجا گلین دانیل مسئله خواستگاهای این نخستین تمدنها را در پرتو دانش امروزی باستانشناسی بررسی می کند. او متذکر می شود که تنها باستانشناسی را باید به عنوان راهگشای این مشکل پیشنهاد کرد زیرا که بقایای پزراشهای مکتوب تنها به پنج هزار سال پیش بر می گردد. آیا هفت تمدن مذکور به نحوی با یکدیدگر پیوند داشته اند آیا کلیه آنها از مرکزی مانند سومر یا مصر به همان گونه که بسیاری مورد بحث قرار داده اند برخواسته اند.و آیا روندی که به پیدایش تمدن انجامیده یک بار و تنها همان یک بار در تاریخ بشری رویده است
چُغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیلامی ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است و جزء معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه که از جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است، می باشد. «چغازنبیل» که نام باستانی این بنا است، واژه ای محلی و مرکب از دو واژه «چُغا» (در زبان لری به معنی «تپه») و زنبیل (به معنی «سبد») است که اشاره ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند. رومن گیرشمن که پس از دمورگان و دمنکم به سرپرستی هیئت حفاری شوش منصوب شد و تا سال ۱۹۶۸ این وظیفه را به عهده داشت، به طور قطع یکی از شاخص ترین چهره های باستان شناسان خارجی در ایران در طول یکصد سال اخیر به شمار می آید. او بیش از نیم قرن به علم باستان شناسی ایران خدمت نمود. کتاب حاضر حاصل کاوشها و حفاری های او در منطقه چغازنبیل است و متونی که هیئت حفاری فرانسوی طی سالیان متمادی از حفاری ها فراهم آورده اند.
در این نوشتار سعی نگارنده این است تا علاوه بر اشارهای اجمالی بر چگونگی تحولات مطالعات باستانشناسی در ایران و همچنین چگونگی شکلگیری موسسات مربوط به آن، آثار فرهنگی ایران را از آغاز تا پایان استقرار در روستاها یعنی از دوران پارینهسنگی تا سپیده دم شهرنشینی در ایران در حدود 7000 سال پیش، مورد بررسی قرار دهد