این کتاب بر اساس تئوری مکانیکی و ارگانیستی فرهنگ که فرهنگ اجتماعی را چون ماشین یا تنافزار نگاشته، سیر تاریخ اندیشه اجتماعی را از جامعه ابتدایی تا جامعه جدید بر اساس برخورد فرهنگها و نظریه محرک ـ پاسخ تبیین کرده است. بدین معنی که هر فرهنگ و اندیشهای با برخورد با اندیشه و فرهنگ دیگر طی یک دیالکتیک برونی و درونی تحول پیدا کرده و چنانکه نویسندگان کتاب بیان میکنند «برخورد فرهنگی موجب تحرک ذهنی و تحرک فرهنگی میگردد». این کتاب بر فرضیهها و آرای مشهور و مسلم دوره جدید مبتنی شده و فرهنگها در ذیل اصول تاریخنگاری فرهنگ جدید تدوین یافته و از اینرو شئونات فرهنگی کهن در فرهنگ جدید و مفاهیم آن مستحیل شده است.
در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم توليد و توسعه علمي معرفي ميشود، سپس شيوههاي گفت و گو و ويژگيهاي آن تشريح ميگردد .کتاب با مقالهها و خطابههاي مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پايان ميرسد .عناوين برخي از مقالات و خطابهها بدين قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگي در جستجوي امنيت غذايي"، "انقلاب اسلامي و پژوهشهاي جامعه شناختي درباره آن"، "بانک توسعه اسلامي موقعيت و وظايف آن"، "چگونه شهر آدمي را دگرگونه ميسازد"، "ساخت و ساز مسايل اجتماعي و اجرايي آن"، "معماري و هويت شهري"، "سير و سياحت و سفر "و "شوراهاي شهر و روستا، برنامهها و دل مشغوليها ." همانند دفتر یا جلد اول "یک حرف از هزاران" تحلیل های عنوان شده در این جلد نیز با مباحث جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آثار تمدنی و فرهنگی نسبتی دارند...
(از مجموعۀ 2 جلدی)در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم تولید و توسعه علمی معرفی میشود، سپس شیوههای گفت و گو و ویژگیهای آن تشریح میگردد .کتاب با مقالهها و خطابههای مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پایان میرسد .عناوین برخی از مقالات و خطابهها بدین قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگی در جستجوی امنیت غذایی"، "انقلاب اسلامی و پژوهشهای جامعه شناختی درباره آن"، "بانک توسعه اسلامی موقعیت و وظایف آن"، "چگونه شهر آدمی را دگرگونه میسازد"، "ساخت و ساز مسائل اجتماعی و اجرایی آن"، "معماری و هویت شهری"، "سیر و سیاحت و سفر "و "شوراهای شهر و روستا، برنامهها و دل مشغولیها ."