اقوام آسیای مرکزی در تاریخ دارای سهم مهمی بودهاند. این بخش از تاریخ در نتیجه کمی مدارک و اسناد، در ایران ناشناخته مانده است. در تاریخ کشور خود، بارها به نام اقوامی مانند ماساژت ها، سکاها و آلان ها برخوردهایم. مثلاً میدانیم که کوروش علیه ماساژت ها به جنگ پرداخت و ضمن مبارزه با آنها به قتل رسید. خواننده کجکار مایل است اطلاعاتی درباره این قوم و سایر اقوام کم شناخته کهن به دست آورد. ولی جز در بعضی منابع مانند تواریخ هرودوت اخبار فراوانی از آنها نمیتواند کسب کند. همین نکته درباره کوشان ها که از لحاظ اقتصاد، تجارت، دین و هنر سهم عمدهای در تاریخ داشته و نیز سکاها صدق میکند. از اقوام کم شناخته دیگر که در این کتاب مورد بررسی قرار میگیرند باید از آلانها و آسها نام برد. در اینجا با دین، خط، زبان و ادبیات این فرم آریایی آشنا میشویم که متأسفانه تقریباً هیچگونه مأخذ مستقلی از آنها در ایران وجود ندارد. سپس به شرح سرزمینی به نام اورارتو میپردازیم که در شرق ماد قرار داشت و با این دولت دارای روابط اقتصادی و سیاسی بود. آنگاه سخن از دولت هیتی به میان میآید و طبقات اجتماعی. سیاست خارجی، دین، زبان، و هنرهای مبنها مورد بحث قرار میگیرد. همچنین از تمدن گونیها، ماناها، لولوها، کاسی ها و سایر اقوام دامنههای زاگروس گفتگو میشود. مطلب بعدی مربوط به سرزمین انزان و انشان و عیلام است و نرمیت، خط، زبان، دین هنر و فرهنگ و معماری عیلامیها را بررسی میکنیم.
در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم توليد و توسعه علمي معرفي ميشود، سپس شيوههاي گفت و گو و ويژگيهاي آن تشريح ميگردد .کتاب با مقالهها و خطابههاي مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پايان ميرسد .عناوين برخي از مقالات و خطابهها بدين قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگي در جستجوي امنيت غذايي"، "انقلاب اسلامي و پژوهشهاي جامعه شناختي درباره آن"، "بانک توسعه اسلامي موقعيت و وظايف آن"، "چگونه شهر آدمي را دگرگونه ميسازد"، "ساخت و ساز مسايل اجتماعي و اجرايي آن"، "معماري و هويت شهري"، "سير و سياحت و سفر "و "شوراهاي شهر و روستا، برنامهها و دل مشغوليها ." همانند دفتر یا جلد اول "یک حرف از هزاران" تحلیل های عنوان شده در این جلد نیز با مباحث جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آثار تمدنی و فرهنگی نسبتی دارند...
نویسنده در سال ۱۳۱۴ در لرستان اقامت داشته و بررسیهایی درباره زندگی ایل «پاپی» به عمل آورده که زیربنای این کتاب را فراهم میکند. در همین سفر اشیایی را نیز گردآوری نموده که معرف بخشی از فرهنگ لرها است. وی در این کتاب از جغرافیای طبیعی منطقه، زندگی اقتصادی و فرهنگ مادی، و فرهنگ اجتماعی و معنوی این ایل سخن گفته است.
این کتاب ساختار نحوی زبانهای ایرانی میانه غربی را مورد بررسی و پژوهش دقیق قرار داده است. وسعت دید، مثالهای بسیار زیاد و متنوع از منابع گوناگون زبانی اعم از کتیبه و کتاب، دقت نظر در بیان قواعد نحوی، آغاز انجام موضع، همه و همه بر تسلط، توجه و کارآمدی نویسنده اثر گواهی میدهد. این پژوهش میکوشد تا نحو را بر اساس منابع متفاوت، با وجود تفاوت و تمایزات اندیشهای که در زمان وجود، میان آنها بوده است، منظم کند.
در فرهنگ حاضر سمبلها و نمادهای هنری نقاط مختلف جهان ذیل شش عنوان به گونه مصور معرفی شده است .این عناوین عبارتاند از" :نمادهای انتزاعی"، "جانوران"، "هنرهای دستی"، "زمین و آسمان"، "بدن و جامه آدمی "و "گیاهان ."در هر دسته از نمادها و سمبلها براساس الفبای فارسی سامان یافته و درباره هر یک از آنها افزون بر معادل لاتین، شرح و توضیحی درج گردیده است