کتاب «فرهنگ ماثورات متون عرفانی؛ مشتمل بر احاديث، اقوال و امثال متون عرفانی اسلامی» توسط دکتر باقر صدری نيا تدوين شده است. عرفان و تصوف در گذر تاریخ چنان با فرهنگ و ادب ما در آمیخته است که بازشناسی هویت فکری و فرهنگی ایرانی بدون شناخت اندیشه های عرفانی و رسم ها و سنت های صوفیانه و تاثیر آن ها بر معرفت و منش خوی و خصلت مردم ایران ناتمام خواهد بود. نه تنها پژوهندگان عرصخ تفکر و اندیشه از شناخت مبانی عرفان و تصوف و کیفیت تاثیر آن بر روند تحول اندیشه گریزی ندارند، بلکه اهل ادب و فرهنگ و تاریخ نیز. برای کشف رمز و رازمتون ادبی، زمینه فکری دگرگونی های اجتماعی و عوامل موثر در تکوین هویت فرهنگی این سرزمین از پژوهش در باب عرفان و تصوف بی نیاز نیستند. تامل در احادیث و ماثورات مشایخ سلف متوصفه یکی از راه های قابل اعتماد دستیابی به چنین معرفت و شناختی است، ماثورات و اقوال این مشایخ به مثابه گوهر اندیشه های عرفانی، چکیده آزمون ها و آموزه ها، سیر و سلوم و کشف و شهود آنان شمرده می شود و متون گونه گون متصوفه به یک تعبیر چیزی جز شرح و بسط و تاویل و تفسیر این اقوال و ماثورات نیست.
نامۀ دانشوران ناصری، دایرةالمعارفی الفبایی می باشد. این اثر در عصر قاجار تألیف شده و در شرحاحوال و بیان آثار مشاهیر علم و ادب در جهان اسلام می باشد. نام این کتاب، چنانکه از دیباچۀ آن پیداست، نامۀ دانشوران ناصری است که ظاهراً این نام را ناصرالدینشاه قاجار بر آن نهاده است. بانی تألیف و انتشار نامۀ دانشوران ناصری، علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، پنجاهوچهارمین پسر فتحعلیشاه قاجار و اولین وزیر علوم (وزارت: ۱۲۷۶-۱۲۹۸) در این عصر، بود که ناصرالدینشاه او را به این کار مأمور کرد. وی، چنانکه از دیباچۀ نامۀ دانشوران پیداست، برای گردآوری و تألیف شرححالها چارچوب ویژهای تعیین کرده بود که واجد برخی نکات درخور توجه است، از جمله اشتمال آن بر احوال همۀ دانشمندان جهان اسلام، رعایت ترتیب الفبایی و ذکر نام و لقب یا کنیۀ مشهورتر شخص، رعایت ترتیب سنوات در ذکر مطالب راجع به هر شخص، تشریح و توضیح و ضبط اصطلاحات و لغات دشوار و تفکیک نام های مشترک، درج گزیدۀ پرمایهای از اشعار هر شخص و ترجمۀ آنها به فارسی در صورت لزوم، ذکر حکایات و نوادر راجع به اشخاص، نگارش مطالب به نثری پاکیزه و سالم و درخور فهم همگان و بالاخره اجتناب از هرگونه تعصب و سختگیری و ذکر القاب ناشایست دربارۀ بزرگان دین، از شیعه و اهل سنت. همچنین مقرر شد که نویسندگان نوشتههای خود را به رؤیت اعتضادالسلطنه برسانند تا خطاهای احتمالی آنها را برطرف سازد. اعتضادالسلطنه امور مربوط به چاپ نامۀ دانشوران را به پسر خود، محمدحسنمیرزا، سپرد. نامۀ دانشوران ناصری ترتیبی الفبایی دارد و فقط مشتمل است بر شرح احوال و آثار اشخاص نامدار حوزههای مختلف علوم. مفاهیم در این کتاب مدخل نشده، هرچند در ضمن بیان احوال اشخاص، در بارۀ پارهای موضوعات و مفاهیم علمی و ادبی و دینی بحث شده است. ترتیب الفبایی در حرف اول اسم اشخاص رعایت گردیده، اما در حرف دوم چندان به آن توجه نشده است. چنانکه گفته شده، اسامی اشخاص بر رسم معمول و به پیروی از کتابهایی مانند تذکرةالحفاظ ذهبی و فواتالوفیات صلاحالدین کتبی آورده شده است. در نامۀ دانشوران ناصری به مسائل و رویدادهای عصری و دانشمندان و فضلای معاصر نیز تا اندازهای توجه نشان شده، از جمله به شرح حال برخی عالمان مشهور عصر قاجار، همچون سیدابراهیمبن سیدمحمدباقر قزوینی (متوفی ۱۲۶۴)، مؤلف نتایجالافکار و دلائل الاحکام در شرح شرائعالاسلام و حاج زینالعابدین شیروانی صاحب بستانالسیاحه، یا رویدادهای معاصر نیز پرداخته شده است، از جمله به سبک و سیاق معمول در نگارش خطوط در زمان تألیف کتاب، و اشاره به کسوف ۲۸ شوال ۱۲۹۱، مطابق با هشتم دسامبر ۱۸۷۴ و اشاره به برخی عملهای پزشکی جدید در مدرسه دارالفنون، مثل عمل سنگ مثانه. نامۀ دانشوران ناصری به لحاظ نثر فارسی نیز در خور توجه است و از متون باارزش دورۀ قاجار به شمار میآید، چنانکه بهار، جلد نخست (چاپ سنگی) آن را از نظر نثر فنی شاهکار خوانده است.
نامۀ دانشوران ناصری، دایرةالمعارفی الفبایی می باشد. این اثر در عصر قاجار تألیف شده و در شرحاحوال و بیان آثار مشاهیر علم و ادب در جهان اسلام می باشد. نام این کتاب، چنانکه از دیباچۀ آن پیداست، نامۀ دانشوران ناصری است که ظاهراً این نام را ناصرالدینشاه قاجار بر آن نهاده است. بانی تألیف و انتشار نامۀ دانشوران ناصری، علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، پنجاهوچهارمین پسر فتحعلیشاه قاجار و اولین وزیر علوم (وزارت: ۱۲۷۶-۱۲۹۸) در این عصر، بود که ناصرالدینشاه او را به این کار مأمور کرد. وی، چنانکه از دیباچۀ نامۀ دانشوران پیداست، برای گردآوری و تألیف شرححالها چارچوب ویژهای تعیین کرده بود که واجد برخی نکات درخور توجه است، از جمله اشتمال آن بر احوال همۀ دانشمندان جهان اسلام، رعایت ترتیب الفبایی و ذکر نام و لقب یا کنیۀ مشهورتر شخص، رعایت ترتیب سنوات در ذکر مطالب راجع به هر شخص، تشریح و توضیح و ضبط اصطلاحات و لغات دشوار و تفکیک نام های مشترک، درج گزیدۀ پرمایهای از اشعار هر شخص و ترجمۀ آنها به فارسی در صورت لزوم، ذکر حکایات و نوادر راجع به اشخاص، نگارش مطالب به نثری پاکیزه و سالم و درخور فهم همگان و بالاخره اجتناب از هرگونه تعصب و سختگیری و ذکر القاب ناشایست دربارۀ بزرگان دین، از شیعه و اهل سنت. همچنین مقرر شد که نویسندگان نوشتههای خود را به رؤیت اعتضادالسلطنه برسانند تا خطاهای احتمالی آنها را برطرف سازد. اعتضادالسلطنه امور مربوط به چاپ نامۀ دانشوران را به پسر خود، محمدحسنمیرزا، سپرد. نامۀ دانشوران ناصری ترتیبی الفبایی دارد و فقط مشتمل است بر شرح احوال و آثار اشخاص نامدار حوزههای مختلف علوم. مفاهیم در این کتاب مدخل نشده، هرچند در ضمن بیان احوال اشخاص، در بارۀ پارهای موضوعات و مفاهیم علمی و ادبی و دینی بحث شده است. ترتیب الفبایی در حرف اول اسم اشخاص رعایت گردیده، اما در حرف دوم چندان به آن توجه نشده است. چنانکه گفته شده، اسامی اشخاص بر رسم معمول و به پیروی از کتابهایی مانند تذکرةالحفاظ ذهبی و فواتالوفیات صلاحالدین کتبی آورده شده است. در نامۀ دانشوران ناصری به مسائل و رویدادهای عصری و دانشمندان و فضلای معاصر نیز تا اندازهای توجه نشان شده، از جمله به شرح حال برخی عالمان مشهور عصر قاجار، همچون سیدابراهیمبن سیدمحمدباقر قزوینی (متوفی ۱۲۶۴)، مؤلف نتایجالافکار و دلائل الاحکام در شرح شرائعالاسلام و حاج زینالعابدین شیروانی صاحب بستانالسیاحه، یا رویدادهای معاصر نیز پرداخته شده است، از جمله به سبک و سیاق معمول در نگارش خطوط در زمان تألیف کتاب، و اشاره به کسوف ۲۸ شوال ۱۲۹۱، مطابق با هشتم دسامبر ۱۸۷۴ و اشاره به برخی عملهای پزشکی جدید در مدرسه دارالفنون، مثل عمل سنگ مثانه. نامۀ دانشوران ناصری به لحاظ نثر فارسی نیز در خور توجه است و از متون باارزش دورۀ قاجار به شمار میآید، چنانکه بهار، جلد نخست (چاپ سنگی) آن را از نظر نثر فنی شاهکار خوانده است.