کتابخانه مجازی ادبیات

توماس کارلایل یک زبان‌شناس، تاریخ‌نگار، مترجم، ریاضی‌دان، فیلسوف، مقاله‌نویس، و نویسنده اهل اسکاتلند بود در چهارم دسامبر ۱۷۹۵ به دنیا آمد و مهم‌ترین اثر او «تاریخ انقلاب کبیر فرانسه» (The French Revolution: A History) است که آن را در سال ۱۸۳۷ نوشت. توماس کارلایل، در پنجم فوریهٔ ۱۸۸۱ چشم از جهان فرو بست. کارلایل در تاریخ‌نگاری انقلاب کرد و تالیفاتش را بدون پانوشت منتشر ساخت که امروز از آن ژورنالیستیک نویسی تاریخ نام می‌برند. به گمان او، از یک سو خواننده باید به مورخ اعتماد کند و از او سند و مرجع و پانوشت نخواهد و از سوی دیگر، مورخ نیز نباید مطالبی را که به صحتشان اطمینان ندارد، در کتاب خود بیاورد و صرفاً با آوردن منبع در پانوشت، مسئولیت آن را به گردن دیگران بیندازد.

فصل اول کتاب که دهها صفحه را فراگرفته است، وظیفه بحث در "سبک" و "سبک شناسی" را تقبل کرده است. در معرفی این مباحث به نظر رسید که بهتر است بسیاری از کلمات مثل "ادبیات" و "معنی" مجددا مورد رسیدگی تازه قرار گیرد و یکبار دیگر این کلمات از نظر "زبانشناسی" بررسی شود. بعدا سعی شد تا مراکزی که عهده دار مطالعه امکانات جدا کردن "صورت" از "معنی" است معرفی شود؛ تا روشن گردد که دشواریهای این امر چیست و چرا در قرن اخیر مساعی فراوان برای جدائی "صورت" از "معنی" بکار رفته است. در بخش دو باید به خاطر سپرد که "معنی" و مطالعه آن از دشواریهای کنونی دنیای ماست. از زمانی که قدرت فلسفه و استقلال سرزمینهای آن به انقراض گرائیده و به مرزهای آن تجاوزاتی شده، فلسفه از یک واحد مستقل به اجزاء پاره پاره درآمده و هر جزء آن به علمی وابسته و مرتبط شده است. ناچار "معنی" و "دلالت" هم توان حفظ تمامیت نیافته و علوم دیگر سرپرستی و اداره آن را عهده دار شده است. از این جاست که هر چه درون "دلالت" و " معنی" را بیشتر بشکافند، مشکلات آن ظاهرتر و فزون تر می شود تابجائی که اکنون این دشواری به صورت یکی از پیچیده ترین معماهای عصر ما درآمده و علم امروز در مقابل آن درمانده گشته است. در فصل سوم کتاب به صنعت شاعری دیگر او که تکرار یک صامت در آغاز دو یا چند کلمه یک بیت است توجه گردیده است. در این فصل کوشش شده تا ارتباط میان صامتهای تکرار شده در اول کلمات یک بیت با "معانی" مورد نظر شاعر نشان داده شود. در این فصل اشاره شده که امرسون بارها و با نظم خاص صامت آغازی کلمات یک بیت را با مقاصد مختلف مربوط کرده است ولی کمتر کسی متوجه این ارتباط شده است. در فصل چهارم مطالعه کلمات مرکب شعر او مورد توجه است. برای اینکه باز "سبک" امرسون در ساخت و بافت کلمات روشن شود. هزاران کلمه مرکب شعر او بررسی گردیده و نحوه و "سبک" پیوستن کلمات مرکب او مثل شیوه اتصال دو اسم، اسم و صفت ، اسم و قید، صفت و اسم، فعل و اسم نظائر این ترکیب ها طبقه بندی شده است. بعدا "سبک" او در اتصال کلمات با شیوه شاعران دیگر در ترکیب و ساخت کلمات مرکب مقایسه گردیده است. کوشش شده تا توجه خواننده باصالت "سبک" او در اصل کلمات معطوف شود. زیاده بر یکصد و ده مورد دیده شد که آنها را باید اثرات خلاقیت او در سکه زنی کلمات مرکب در واژگان انگلیسی دانست. در فصل پایانی به کاربرد کلمات و خصوصیات دستوری امرسون از باب اسم و صفت و قید و طرز پیوستگی و ارتباط آنها به یکدیگر توجه شده تا از این راه بتوان وجه دیگر از "سبک" او را دسته بندی کرد.

نویسنده پس از بیان کیفیت ظهور حماسه در میان اقوام و ملل گیتی، به اهمیت احیای افتخارات گذشته در ایجاد اعتماد به نفس در یکایک افراد هر ملت اشاره کرده است و دلایل استقبال فارسی زبانان، خاصه ایرانیان را به خواندن شاهنامه برشمرده و ابعاد گوناگون خلاقیت و هنرنمایی‌ها شاعر را از جهات مختلف مورد بحث، بررسی و ارزیابی قرار داده است. تلاش‌های تاریخی در فراهم ساختن روایات کهن ایرانی را برشمرده و آنگاه از تلاش و کوشش فردوسی در سرودن منظومه‌یی حماسی یاد کرده و خلاصه‌یی از مندرجات شاهنامه را به دست داده است و به داستان داستان‌ها ـ رستم و اسفندیار ـ که معرف نبوغ شاعرانه و خلاقیت هنری فردوسی است پرداخته و حیات آدمی را از مراحل زایش و کودکی و نوجوانی و بلوغ و کمال و سرانجام ناتوانی و انحطاط با مندرجات متوالی شاهنامه تطبیق داده و شاعر را آموزگاری بزرگ برشمرده که به رسالت آموزشی خویش وقوف و استشعار دارد و شاعری ستایشگر اصول کرایم اخلاق است و خود بداچه گفته وفاداری و سرسپردگی نشان داده است. مقاله شامل بیست مدخل و یک خاتمه است.

همچنان که از نام کتاب پیداست نویسنده سعی دارد مقامات معروف و مصطلح اربعین عرفا را بازگو و روشن کند. پس از بخش مقدمه، از عرفان و ابعاد آن سخن می رود و تلاش می شود تا تفاوت عرفان دنیای اسلام با عرفان های دیگر ادیان و ملل مشخص شود. در ادامه به مبحث مقامات عرفانی پرداخته می شود که عمده ترین مسئله و موضوع کتاب می باشد. سید محمد دامادی سپس 40 مقام مشهور عرفان را ذکر می کند و به بحث و بررسی درباب هر کدام می پردازد. نویسنده کوشیده تا از زاویه و منظری تحلیلی مقامات مذکور را مورد نقادی و کاوش قرار دهد و در این راه از آثار و گفته های پیشینیان و عرفای بزرگ همچون ابوسعید ابوالخیر نیز سود جسته است. این کتاب به قلم سید محمد دامادی توسط انتشارات دانشگاه تهران در سال 1367 در 3000 شمارگان و در تهران منتشر شده است.