گستردگي قلمرو فرهنگي زبان فارسي در روزگاران گذشته موجب پديد آمدن آثاري شده است كه در اغلب آنها، به ويژه تا سده ششم، نشانههاي زبان ناحيه و گويش مؤلّف آشكار است. نكته نويافتهاي كه در اين نوشتار بدان ميپردازيم قسمي ياء است كـه كاركرد معرفهاي دارد و ما آن را ياء معرفه ناميدهايم. تا كنون در هيچ يك از كتاب هاي دستور و تاريخ زبان فارسي به وجود چنين يائي اشاره نشده است. يگانه متن كهني كه چنين يائي در آن ديده ميشود و تقريباً در سرتاسر آن به كار رفته، رسالهاي كهن و نويافتـه در موضوع تصوف و حكايات صوفيان است. كهنترين دستنويسي كه از اين اثر به ما رسيده مورخ 673 ق است. متأسفانه نام كتاب، نام مؤلّف و روزگار تأليف اين متن نامعلوم است. مرحوم ايرج افشار دستنويس مورخ 883 ق اين كتاب را به صورت عكسي چاپ كردهاند و بر اساس محتوا و ساختار، آن را هزار حكايت صوفيان و ... ناميدهاند. هم ايشان و هم استاد شفيعي كدكني، زمان نگارش اين متن را بر اساس قرائن زباني و سبكي آن، نيمه دوم قرن ششم دانستهاند.
هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.
موضوع کتاب حاضر در مورد زندگی نامه امیر عنصرالمعالی کیکاووس نویسنده کتاب قابوسنامه تالیف غلامحسین یوسفی که توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
امروزه ديگر در اين امر ترديدي نيست که هر گونه مطالعه و جستاري در قلمرو شعر کهن فارسي بدون مراجعه به جنگها و سفينههاي شعري کاري ناقص و ناتمام خواهد بود. جنگها از آن جهت که بعضا نام و نشان شاعران گمنام و اشعار و آثار آنها را از تصرف زمانه در امان نگاه داشته، حائز کمال اهميت است. در ميان جنگها و سفينههاي شعر فارسي، جنگ خطي شماره 900 مجلس که به سفينه شعرا و تذکره شعرا نيز شهرت داشته و به دست کاتبي ناشناس تحرير يافته است، به لحاظ مندرجات که در مواردي تازه ياب و بيسابقه است، ارزش و اهميت بسياري دارد. در اين نوشتار ضمن توضيحي مجمل درباره مشخصات اين سفينه با ارزش که در قرن هشتم هجري قمري کتابت شده است و نيز شرحي کوتاه در ذکر پيشينه تحقيقاتي که بر روي آن صورت گرفته است، نمونههاي نويافتهاي از اشعار شاعران نامدار سدههاي ششم و هفتم هجري قمري: معزي، انوري، مجيرالدين بيلقاني و سعدي به دست ميدهم؛ در واقع در اين مقاله دو غزل، يک قطعه و يک رباعي از انوري، يک غزل از معزي، سه غزل، يک قطعه و دو رباعي از مجيرالدين بيلقاني و دو قطعه از سعدي به عنوان اشعاري معرفي شدهاند که در ديوان شاعران نامبرده موجود نيست.
در ميان دست نوشتههاي کتابخانه قرهمان ترکيه، نسخهاي فارسي وجود دارد با موضوع زهد و تصوف و متعلق به سده هفتم. اين اثر ـ که بر اساس قرائن و دلالتهاي متن در نيمه دوم قرن ششم تاليف شده است ـ از جهات بسياري از جمله ساختار متن و تعداد حکايات، رباعيات و ابيات فارسي و نيز نثر کتاب و لهجه مولف داراي اهميت و اعتبار است. بديهي است که اين اثر ميتواند مبناي تحقيقات تازهاي در حوزه نگارشهاي خانقاهي و عرفاني قرار گيرد.