برخورداري انسان از قوه تخيل و تلاش او براي فرار از محدوديتهاي بشري، او را به تفکري ماورايي واداشته است که يکي از مجاري به روز اين تفکر خلق سفرنامههاي روحاني و آنجهاني است که ادبيات جهان به هر رنگ و زباني، نمونهاي از آن را بروز داده است. در ادبيات اسلامي نيز از اين مقوله شاهکارهايي وجود دارد که خود در شکلگيري و حتي روند اين سير و سياحت در ادب اروپا بسيار تأثيرگذار بوده است؛ همچنانکه پيشينه کمدي الهي دانته را در آثاري چون ارداويرافنامه و فتوحات مکيه و... جستجو کردهاند. البته بيهيچ گماني بايد تمامي اين آثار را برگرفته از معراج حضرت رسول (صلي الله عليه و سلم) دانست. در ميان سفرنامههاي روحاني اسلامي دو شاهکار ادبي؛ يعني سيرالعباد الي المعاد سنايي و رساله الغفران ابوالعلاء معري با نگاهي متفاوت از ديگران گزارش شده است که هر دو به لحاظ دشواريهايي که در ارايه انديشه مؤلفان داشتهاند، آنچنان که ميبايست تحليل و بررسي نشدهاند. لذا در اين نوشتار تلاش شده است ضمن معرفي و نمودن بسترهاي مشترک هر دو سفر، به هدف غايي و باز هم مشترک اين دو اديب پرداخته شود. به همين جهت، ضمن معرفي اجمالي مؤلفان و احوال ايشان در زمان تأليف اثر، با نگاهي انتقادي تشابهات و تمايزات هر دو اثر ارايه و جايگاه هر يک در گستره سفرنامههاي روحاني بررسي شده است
نخل های سوخته مجموعه چند گزارش سفر به مناطق مرزی کشور است ... گذار از خرمشهر، آبادان اهواز ... چشم و دل را از تازگی ها ر نمی کند. هر گوشه از خاک مرزنشینان کشور هزار قصه تاریخی در خود نهفته دارد. دردها و آلام در این مناطق، کهنه و عمیق است... هنگامی که از چند شهر مرزی کشور برای اولین بار گذر کردم، کلمه محرومیت در فرهنگ شعور و ادراکم رنگ باخت، هزاران معنا پیدا کرد. چگونه می توان شهروندان محروم را که از فرط بی پناهی قانون شکنی می کنند، سرزنش کرد؟ اصلا قانون در زندگی افراد محروم، واجد کدام معناست؟ آنان که از فرط محرومیت مالی دل به دریا می زنند، قاچاق می کنند و آنان که از فرط محرومیت معنوی سر به کوه و بیابان می گذارند هر دو به تکدی می روند. هر دو خطر می کنند.... هر دو در بزنگاه تاریخ معاصر ایران وامانده اند، غریب و سرگردان، هر دو چشم انتظار ایستاده اند... راستی برای منتظران چه سوغاتی در راه است؟
رساله نوریه در عالم مثال، اثر حکیم بهائی لاهیجی، از جمله آثار فلسفی است که به قلم جلالالدین آشتیانی به فارسی ترجمه و به همراه مقدمه، تصحیح و تعلیقاتایشان منتشر شده است. این اثر رساله مستقلی در مسئله عالم مثال و برزخ است. کتاب مشتمل بر دو بخش است: 1. مقدمه و پیشگفتاری کوتاه به قلم سید جلال الدین آشتیانی، همچنین مقدمه ای بر رساله نوریه لاهیجی؛ 2. متن رساله نوریه در عالم مثال که در ضمن چهار نور، چهار اشراق، سه لمعه، خاتمه و مطلبی در معنای تناسخ و رد آن نگارش شده است.