حکیم عمر خیام فیلسوف، ریاضیدان، ستاره شناس و رباعیسرای ایرانی دوره سلجوقی است. هر چند پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست، اما آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتی است که شهرت جهانی دارند. این رباعیات را به اغلب زبانهای زنده ترجمه کردهاند. ترجمه انگلیسی ادوارد فیتزجرالد مایه شهرت بیشتر این شاعر در مغربزمین گشته است. از این رو محققان بسیاری درباره خیام و آثارش نوشته اند. اسماعیل یکانی (1266- 1353) ادیب و شاعر آزادیخواه در تالیف کتاب پیش رو کوشیده است شخصیت و آثار خیام را از زنگار بدخواهی ها و تعصبات پاک نموده و در معرض دید خواننده بگذارد. عناوین کلی مورد بحت در این کتاب عبارتند از: خیام در آثار خویش، خیام و مأخذهای فارسی، خیام و مأخذهای عربی، خیام در زبان ترکی، آرا و عقاید برخی از دانشمندان مغرب زمین درباره خیام، ترجمه های رباعیات خیام، شهرت خیام و علل آن، خیام و شراب، خیام و شعر، خیام و تصوف، خیام و تناسخ، خیام و جبر، خیام و اسمعیلیان، نسبتهای دیگری که به خیام داده شده است، افسانه های راجع به خیام، خیام و فلسفه و تطور افکار او، مقایسه خیام با اماثل و اقران، آثار خیام، آرامگاه خیام ، اختلاط رباعیات خیام و طرق تنقیح آنها، رباعیات خیام، سایر اشعار خیام.
ابونصر بن عبدالرحیم النسوی قاضی نواحی پارس در سال چهارصد و هفتاد هجری در مکتوبی با بیان بلیغ و فصیح با کمال احترام از حکیم عمرخیام جوبای حکمت خلقت می شود. در خلاصه این مکتوب ایشان عمر خیام را حکیم و دانشمندی میداند که ابرهای فضیلت بزرگواری او بی دریغ ریزش می کند. آب حیات استخوانهای شکسته و پوسیده می دهد، کنایه از آنکه مرده را جان می بخشد، مرده جهل در گورستان نادانی را به عالم زندگی و معرفت باز میگرداند. از فلسفه ایجاد عالم و تکلیف ما آنچه جواب بدهد و استدلال در این باره نماید دیگر جای چون و چرا باقی نمی گذارد.حکیم عمرخیام در سالهای میان 515 تا 517 هجری در گذشته و اینک که سال 1381 هجری و در حدود 9 قرن از آن تاریخ می گذرد با ترقی علم و منطق و کلام مع ذالک ارزش و طراوت اولیه حکمت الهی را از لحاظ اثبات نبوت داراست و چنین کسی ممکن نیست سراینده رباعیات زیر باشد. گویند که ماه رمضان گشت پدید منبعد بگرد باده نتوان گردید در آخر شعبان بخورم چندان (می) کاندر رمضان مست بیفتم تا عید ....
کتاب حاضر برگزیده رباعیات خیام در فانوس خیال است با ترجمه رباعیات و گفتار فیتز جرالد درباره زندگی، افکار و فلسفه خیام همراه با واژه نامه انگلیسی به فارسی که توسط دکتر محمود اعتماد تالیف و ترجمه شده است.