کتابخانه مجازی ادبیات

رئالیسم موضوع سفسطه‌ستیزی است و جلال آل احمد نویسنده‌ای منورالفکر است که بنیان فکری و سیستم اندیشگری او «رئالیسم» است و در عین واقع‌گرایی، گروش و نگرشی عقلانی، عقلایی و منطقی با وقایع و واقعیت‌ها دارد و حوادث را هنجارمند و به عنوان مقوله‌ای تحولی رصد می‌کند و خود و عالم را متحرک منفعل از عوارض صدفه‌ای نمی‌بیند و همواره فعال و پویا نقش خویش را در گردونه هستی در حوزه وجودی خود ایفا می‌کند. تعرفه شخصیت هنری او سیر در مسیر طولی حیات و عالم وجود است و اگر هم گاه ستیزی با واقعیت‌های واقع دارد، این ستیز و تخالف از سنخ انفعال و فرونشستن نیست، بل تعادل‌بخش و پوینده به سمت مقاصد موضوعه است آثارش شواهد صادقه بر شخصیت جمعی اوست.

در این مقاله مقصود از واژه واقع‌گرایی مفهوم کلی آن یعنی ارائه واقعیات و حقایق در ادبیات و هنر است و نه معنی خاص آن یعنی ادبیات رئالیستی دهه هائی از قرن نوزدهم. اساس بحث بر این نکته استوار است که همه نویسندگان و هنرمندان کم و بیش مدعی ارائه واقعیات هستند یعنی خود را واقع‌گرا و دیگران را غیر واقع‌گرا می‌خوانند. تفاوت بین این نویسندگان و هنرمندان در حیطه هنر واقع‌گرایانه گهگاه آن چنان شدت می‌گیرد که اگر نه در تعریف بلکه در عمل یا در پیاده کردن این روش ادبی و هنری تضادهای شدیدی را بوجود می‌آورد. هدف این مقاله کوتاه بحث درباره مفهوم رئالیسم و یا ارائه تاریخچه این مکتب یا نهضت و تکنیک‌های بکار برده شده در آن نیست چه همه آنها تقریباً یکسانند بلکه منظور کاوشی است منحصر در برداشت‌های متفاوت و متضاد از این تعاریف و تاثیر این برداشت‌ها در آثار ادبی و هنری. برای روشن شدن مطلب، ابتدا اشاره‌ای کوتاه به معنی واژه رئالیسم می‌نمائیم. رنه ولک در کتاب شاهکارهای ادبی جهان رئالیسم را "ارائه صادقانه واقعیت، یعنی زندگی و رفتارهای معاصر یک دوره خاص در ادبیات " می‌داند. او در عین حال بر این باور است که "رئالیست‌ها در آثار خود شخصیت نویسنده را سرکوب یا لااقل در زمینه داستان محو می‌کنند، چون واقعیت باید آنطور که هست ارائه گردد." فرهنگ مختصر ادبیات انگلیسی دانشگاه آکسفورد رئالیسم را "رعایت و پیروی از حقیقت در مورد واقعیات زندگی" تعریف می‌کند. فرهنگ اصطلاحات ایی ام. اچ ابرامز آنرا بعنوان" یک جنبش ادبی قرن نوزدهم بخصوص در نثر تخیلی" ... تعریف می‌کند.

ابن ابي الحديد، دانشمند بزرگ و نامي اهل تسنن قرن هفتم هجري، هفت چكامه زيبا در مدح علي عليه السلام سروده است كه به قصايد علويات سبع شهرت دارد. شاعر در اين قصايد به گونه‌اي چهره پر فروغ آنحضرت را به تصوير كشيده كه در وصف نمي‌گنجد. در اين نوشتار با ذكر نمونه‌هايي از ابيات اين قصايد به تبيين و نقد و بررسي اهم موضوعاتي كه شاعر در اين اشعار درباره مقام شامخ علي عليه السلام مطرح كرده، پرداخته شده و دورنمايي از چهره تابناك اين ابر مرد هميشه تاريخ جهان از خلال اين قصايد به نمايش گذارده شده است

اثر ادبی همواره محصول و مولود حیات و محیط اجتماعی است. «رمان» به عنوان نوع غالب معاصر، ویژه جامعه بورژوازی و قهرمان نقش‌آفرین آن یک فرد عادی و غالباً از طبقه متوسط است. رمان، بسیار دقیق‌تر از هر قالب ادبی دیگر می‌تواند مسأله واقعیت را مطرح سازد و نجیب محفوظ به عنوان یک رمان‌نویس برجسته، با نگارش رمان‌های اجتماعی، سعی در بیان واقعیت‌های اجتماعی جامعه مصر داشته است. رمان «رقاق المدق» محصول همین دوره است. محفوظ کوچه را نمادی از جامعه سنتی مصر در نظر گرفته است، با شخصیت‌هایی که هر کدام نماد یک طبقه اجتماعی هستند. در این اثر، سنت در تقابل با مدرنیته قرار دارد و نویسنده به تشریح پیامدهای ترک سنت و روی‌آوردن به مدرنیته می‌پردازد. فاسد‌شدن زنان، فقر اقتصادی و فرهنگی و جهل‌ سیاسی از عمده‌ترین مضامینی است که می‌توان در بررسی متن این اثر به آن اشاره نمود.