کتابخانه مجازی ادبیات

يکي از شخصيت‌هاي بزرگ ادبي و عرفاني که در حيطه نقد و نظريه ادبي نکته‌ها و سخنان قابل تامل بسياري گفته، عين القضات همداني است. وي در چهار اثر ممتاز خود نگره‌هاي تازه و نادري را در باب نقد، تحليل و تاويل متن و حقيقت آن مطرح کرده است که از ميان آن ها مي‌توان به نحوه نسبت معنا و لفظ، شکل اتصالي و انفصالي کلمات در ارتباط با مفهوم و محتوا، نسبت شعر و نثر با ذهنيت و زاويه ديد خواننده، بي‌خويش نويسي و به ويژه سه ساحت کودکي، عاقلي و عاشقي در تحليل معنا و معناي معنا اشاره کرد که هنوز هم بسيار عميق و گير است. هدف اين مقاله، تحليل نگره‌هاي ادبي عين القضات در پرتو تفسيري هماهنگ بر اساس گفته‌هاي خود اوست.

مقامات‌نویسی عرفانی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های عرفان و تاریخ ادبیّات عرفانی است که تا به امروز کمتر بدان به عنوان یک ژانر (نوع) ادبی خاص توجّه شده است. طبقه‌بندی دقیق و منطقی انواع سه‌‌گانه مقامات‌نویسی و تبیین جایگاه، نوع نگاه، روش‌ها و انگیزه‌ها و اهدافی که در پشت این نوع مهمّ ادب عرفانی هست، می‌تواند کمک فراوانی به شناخت فرهنگ و ادب دیروز و امروز ما نماید. همچنین، بررسی و تحلیل چهره‌ها و شخصیّت‌های هم طراز و معاصر همان عرفا و اوّلیاء ـ که از طریق این مقامات نوشته‌ها مطرح می‌شوند و به ویژه داوری‌هایی که در باب افعال و احوال آنها می‌نمایند ـ تا حدود زیادی خواننده امروزین را به معیار و میزان داوری و نوع نگاه آنها نزدیک می‌نماید و چهره و شخصیّت نویسندگان را نیز بسیار روشن‌تر می‌سازد. این مقاله در همین راستا کوشیده است تا از منظری روش‌شناختی و تحلیل محتوایی به بررسی شخصیّت استاد امام ابوالقاسم قشیری از دیدگاه مقامات‌نویس مشهور ادبیّات عرفانی، محمّد بن منوّر میهنه‌ای در اسرارالتّوحید بپردازد و نشان دهد میان مجموع گفته‌ها و قصّه‌هایی که محمّد بن منوّر در باب قشیری در کتاب خویش آورده است، چه مقدار فاصله با شخصیّت تاریخی و واقعی قشیری هست و مخصوصاً این نوع نگاه تا چه حد با شخصیّت حقیقی عارف آزاده و آزادی بخش ایرانی، ابوسعید ابوالخیر نیز فاصله و تمایز دارد.