هنرمندان هر جامعهای نسبت به سایر اقشار، از عواطف، احساسات و نکته سنجیهای بیشتری بهرهمندند. آنان به سرعت، کمبودها، کاستیها و ناهمواریهای محیط زندگی خویش را در مییابند و چون نمیتوانند اوضاع نابسامان را تحمل نمایند، سعی میکنند با خلق آثار هنری خویش، آیینهای بسازند تا دیگران، به ویژه، آیندگان بتوانند در آن آیینه، اوضاع موجود را به روشنی ببینند. زمانی که هنرمندان به هر دلیلی، نتوانند با صراحت اندیشه خود را مطرح نمایند، از دو مفر یا گریزگاه استفاده میکنند: یکی بیانی طنزآمیز و دیگری استفاده از رمز و نماد یا سمبل. وجود این عوامل، از یک سو بر غنای هنر ایشان میافزاید و از دیگر سو، مایه جذابیت و ماندگاری آن میشود. یکی از آثار گرانسنگ ادب فارسی که در لابهلای داستانهای خود، اسرار و رموزی پنهان دارد، اسکندرنامه نظامی گنجهای است. حکیم گنجه در این کتاب سترگ، برخی از آن رموز را برای خوانندگان خویش گشوده و برخی را به عهده ایشان گذاشته است. در این مقاله به برخی از این رمزگشاییها اشاره میشود.
نظامي و آثار او در ميان كساني كه با ادب فارسي سر و كار دارند بسيار مشهور است، اما كارهايي كه درباره شناخت اثار و افكار او انجام گرفته است، با اين شهرت متناسب نيست و با همه كوششهايي كه شده، هنوز در اين زمينه كار ناكرده بسيار است. سبك شعر نظامي و معاصران او را بنيامين دو سبك خراساني و عراقي دانسته اند. اگر تقسيم سبك شعر فارسي را به سه سبك يا مكتب(خراساني، عراقي، هندي) بپذيريم، مي توان گفت كه مشخصات مكتب عراق در شعر او بارزتر است...بعضی از عناوین کتاب عبارتند از: عصر نظامي، آشنائي با نظامي، هفت پيكر، شرفنامه، نسب اسكندر، روايت ايراني، نظر نظامي، و...
فارابی، فیلسوف بزرگ و متفکّر کم نظیر، در دانش الهی و دانش کشورداری دو کتاب بی مانند دارد: یکی سیاست مدنیّه (همین کتاب) و دیگری سیرت فاضله. وی در این دو اثر، و نیز در کتاب فصول المنتزعه، مسائل مهمی از دانش الهی و چگونگی نظام جواهر جسمانی و پیوستگی و پدید آمدن آنها نیز جایگاههای انسان و نیروهای او را مشخص کرده است. فارابی بحث وحی را از بحث فلسفه جدا ساخته و همه گونه کشورداری و گرد هم آمدن فاضله و غیر فاضله را تشریح کرده است. مترجم فاضل ضمن به دست دادن ترجمهای روان به فارسی امروز از این کتاب در پایان هر فصل شرح و تفسیر روشنگری آورده است. کتاب دارای دو گفتار است. گفتار اول در نمایاندن گونههای هستی و جایگاههای آنان در سیزده، فصل و گفتار دوم در گونههای سیاست کشورداری در دوازده فصل.