کتابخانه مجازی ادبیات

شهاب‏ الدّین محمّد، معروف به شاهجهان، یکی از پادشاهان مغول هند (1037ـ1068ه .ق) بوده که در دوره سلطنت او در داخل کشور امنیت و آسایش برقرار بوده است و همین امر باعث پیشرفت‏های علمی و ادبی و فرهنگی بیشتری نسبت به دوره‏های گذشته در هند شد. در دوره سلطنت سی‌ویک ساله شاهجهان، 38 کتاب به زبان فارسی تدوین و تألیف شد که سیزده عنوان آنها مستقیما تاریخ دوره شاهجهان است. ملخّص یکی از این کتاب‏ها و در واقع سیزدهمین کتاب است.

عنايت ‌الله کنبوى لاهورى (1017 – 1082 هجری) مورخ، نويسنده، شاعر و از پارسى ‌نويسان معروف هند در سده يازدهم هجرى است. مهم ‌ترين اثر وی کتاب بهار دانش است که در سال 1060 هجری به ‌نام شاهجهان تاليف نموده است. این اثر ادبى به عشق جهاندار سلطان و بهره ‌ور بانو می پردازد که از اف‍س‍ان‍ه‌ ه‍ن‍دی‌ ک‍ه‍ن‍ی‌ از روای‍ت‍ه‍ای‌ ب‍ره‍م‍ن‍ان اقتباس شده است. ای‍ن‌ کتاب از متون‌ درس‍ی‌ م‍دارس‌ ق‍دی‍م‌ ه‍ن‍د ب‍ود‌، با حکايات و قصص گوناگونی همراه است که بى ‌شباهت به هزار و يک شب نيست. نسخه پیش رو چاپ سنگی سال 1896 در لکهنو می باشد.

از زمان قدیم درباره شاهنامه فردوسی کتاب‌های مختلفی از جمله فرهنگ لغات شاهنامه نوشته شده است؛ یکی از این کتاب‌های معروف، «فرهنگ لغات شاهنامه» عبدالقادر بغدادی است که تا روزگار کنونی حفظ شده است. وی این کتاب را در اواسط قرن یازدهم هجری قمری به زبان ترکی استانبولی به رشته تحریر درآورده است. این فرهنگ را یکی از جامع‌ترین فرهنگ لغات شاهنامه موجود در جهان دانسته‌اند. مجموع مدخل‌های این اثر بالغ بر 1598 فقره است که با احتساب واژه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف ذیل برخی از مدخل‌ها وجود دارد، می‌توان تعداد واژه‌ها را بسیار بیشتر از این مقدار دانست. نویسنده بعد از انتخاب واژه فارسی، معادل ترکی‌اش را آورده و سپس مثال‌های لازم را ذکر کرده است.

مولف در این کتاب (ادبیات ترک) ادبیات دیوانی ترک را به محک نقد زده و بر نکته‌هایی از آن ادبیات دست گذاشته است که ادبیات ایران و عرب هم نمی‌تواند در بر بگیرد چرا که ادبیات دیوانی اصطلاحا به آن شاخه از ادبیات اطلاق شده است که بعد از قرن پنجم هجری تحت نفوذ ادبیات ایران و عرب، مخصوصا قوالب شعری، مضامین، عروض، صور خیال و لغات و ترکیبات ادب ایرانی پایه‌گذاری شده و از قرن هفتم هجری به بعد رواج پیدا کرده و در قرن دهم هجری به اوج خود رسیده است و در قرن نوزدهم با پیدا شدن ادبیات تنظیمات تقریبا از میان رفته است. بسیاری از مطالب عنوان شده در این کتاب با آنکه در نقد و بررسی ادبیات ترکیه است، اما مصداق بسیاری از آرای مولف در ادب فارسی را هم شامل می‌شود.