عارف نامی، ابن الفارض مصری از برجستهترین عرفای قرن هشتم هجری است. او به شاعر حب و عشق شهرت دارد. در مورد حب او کسانی که اشعار او را شرح کردهاند شیوههای متفاوت را در پیش گرفتهاند. بعضی غزلیات او را همانند غرلیات «ابونواس» و دیگر شعرای غزلسرا به حساب آوردهاند و عشق او را زمینی و مادی دانستهاند و بعضی به جنبه معنوی پرداختهاند. آنچه که از اشعار این عارف نامی درک میشود، بویژه تائیه کبری و خمریه - که دربرگیرنده معانی و اشارات و اصطلاحاتی است و بدون در نظر گرفتن و اطلاع بر مصطلحات عرفانی نمیتوان فهمید - اگر با دید واقعی بدان بنگریم یقین حاصل میشود که این اشعار موج یک روح پاک است که به زبان رسیده است و تصویری است از عشق الهی که از ذات مقدس احدیت سرچشمه گرفته است و هرگز سخن مصنوعی قادر نیست حامل این اندازه موج باشد. در این مقاله به بیان خلاصهای درباره شخصیت عرفانی و مزایای اخلاقی و حالات عارف والامقام پرداخته شده و گوشهای از ابیات او از جنبه عرفانی و توانایی او بر سختترین قافیه در سرودن اشعار و همچنین سبک شعری و انواع بدیع که در اشعار او بیشتر به کار برده شده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
از شرح حال شاعر بزرگ تبریز حکیم قطران به علت بعد زمان و نبودن مدارک کافی اطلاع صحیحی در دست نداریم. از طرفی تاریخ آذربایجان هم از اوائل شیوع اسلام تا قرن سوم و چهارم هجری به قدری تاریک است که به هیچ وجه از سلاطین و حکمدارانی که در آن دوره در این سرزمین فرمانروایی داشته اند خبر مضبوطی در دست نیست که بتوانیم با مراجعه به آن تواریخ کمکی به روشن کردن شرح حال این شاعر بنمائیم. قطران از قصیده سرایان درجه اول فارسی است و بیشتر طرز شعرای خراسان را بکار برده اشعار او در زمان دولتشاه معروف بوده است قصائدش متین است و در فنون لفظی تجنیس و ترصیع و ذوقافیتین بکار برده و قصاید مصنوعه در تمثیل همین فنون ساخته نیز در وصف وقایع و فصول و مناظر استادی نشان داده است و از رشته های حکمت نیز ؟آگاه بوده که غالب نویسندگان او را حکیم می نویسند و بعضی او را امام الشعرا و فخرالشعرا نوشته اند و اشعار او در زمان خود در شهرهای عراق و خراسان اشتهار داشته و او را باستادی شناخته و نظیر فرخی می دانسته اند...
کتاب «غنچۀ باز در شرح گلشن راز» تألیف جلال الدین علی میر ابوالفضل عنقا، عارف سلسله اویسی در قرن سیزدهم هجری شمسی است. کتاب غنچۀ باز، شرح مثنوی «گلشن راز» با موضوعیت عشق و عرفان اسلامی است. این کتاب در قالب شعری مستزاد است. این مستزاد عرفانی، با اضافه کردن واژگان بر پایان هر مصراع مثنوی «گلشن راز» نگارش شده است و در واقع قالب مثنوی گلشن راز را به قالب مستزاد تغییر داده است.