کتابخانه مجازی ادبیات

تاریخ ادبیّات مجموعه مشخّصی از اطّلاعات معیّن که افزایش و کاستی نمی‌پذیرد، نیست. هر روز به موازات رشد جامعه بشری و پدیدار شدن بینش‌های نو و اطّلاعات جدید، چهره تاریخ دگرگون و اعتبارهای پیشین باز نگریسته می‌شود. بنابراین، هر طرح و روشی برای مطالعه تاریخ ادب، در معرض تغییر و تکمیل و یا احیاناً طرد است. امّا مهم آن است که طرحی که در یک زمان بخصوص برای مطالعه تاریخ ادب افکنده می‌شود، قادر به حلّ معضلاتِ همزمانِ خود باشد. بررسی تاریخی ادب، لزوماً با نوعی تقسیم بندی تاریخی همراه است که به‌ناچار دید ما را محدود می‌سازد. امّا این، بهتر از عدم اتّخاذ دید است. بخش‌بندی گذشته و نام‌گذاری آن، کار توصیف گذشته تاریخی را آسان‌تر و تحلیل‌ها را شفّاف‌تر می‌کند. در این مقاله، ضمن اشاره به انواع الگوهای دوره‌بندی تاریخ ادب، نظریّه آکادمیک یا همان دوره‌بندی سیاسی تاریخ ادب عربی به دوره‌های جاهلی، اسلامی، اموی، عبّاسی، انحطاط و معاصر، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. ابتدا ویژگی‌های نظریّه به همراه استفاده‌های آغازین آن در ادب عربی و نام تمام تألیفات تاریخ ادبی که از این نظریّه در دوره‌بندی ادوار ادب بهره برده‌اند، عنوان می‌شود، سپس بنیان‌های آن به طور مشروح نقّادی می‌گردد. در خلال این تحلیل، نشان داده می‌شود که دوره‌بندی تاریخ ادب عربی بر مبنای دوره‌های سیاسی، بازتابی انفعالی از تحوّلات سیاسی است که علاوه بر ایجاد تنگ‌نظری درباره آثار ادبی، بسیاری از شاعران و نویسندگان را به بوته فراموشی می‌سپارد. نگارنده، با پیشنهاد بسترهای تئوریک برای جایگزینی یا اصلاح این نظریّه آکادمیک، شیوه درست را در یافتن ویژگی‌ها و مؤلّفه‌هایی درون‌ساختی از ادب می‌داند که بر اساس آنها، می‌توان الگویی برای تعیین دوره‌های تاریخ ادبی مشخّص نمود.