ميرزا محمد فرخي يزدي، يکي از معروفترين شاعران ادبيات کارگري زبان فارسي است. در اين نوشته به تحليل حاکميت مطلوب فرخي يزدي ميپردازيم و سير تحول انديشه سياسي او را در مراحل مختلف حيات سياسياش نشان ميدهيم و حاکميت مشروطه مورد نظر او، اصول و ارکان اين شيوه حکومت و علل شکست آن را از ديدگاه شاعر، بررسي ميكنيم. سپس دلايل گرايش فرخي به انديشه انقلاب تکاملي مشروطه و موضع منتقدانه او را در مقابل انديشه اقتدارگرايي يا حکومت قدرت و طرح جمهوري بيان ميكنيم. در نهايت علل و انگيزههاي طرفداريش از انديشههاي کمونيستي و ابعاد مختلف اين تفکر با استناد به آثار مکتوب، بخصوص اشعارش ارزيابي ميگردد. همچنين براي نشاندادن عمق انديشههاي سياسي او به بررسي و تحليل کاربرد نمادهاي ملي ـ مذهبي و شيوه بهرهگيري از اين نمادها در راستاي تحقق انديشههاي شاعر ميپردازيم.
محمد فرخی یزدی (1263 ـ 1318 ش) از شاعران سرشناس نسل مشروطیت ایران است که میان عامه مردم شهرتی بسزا یافت؛ این شهرت از سویی مرهون حوادث جالب و با این وجود دردناک زندگی اوست و از سوی دیگر وامدار بنیادگذاری نوع غزل «سیاسی ـ عاشقانه» که به نیاز مردم روزگارش پاسخ میداد. تنظیمکنندگان این کتاب کوشیدهاند بر اساس مدارک موجود و نیز شعرهای چاپنشدهای که نزد برخی از خاندانهای ایرانی به امانت موجود بود، تنظیم تازهای از آثار شاعرانۀ فرخی به دست دهند. در ابتدای این کتاب آنچه بیشتر باعث شهرت و محبوبیت فرخی شد، یعنی غزلهای او به اضافه چند قصیده و قطعه قرار گرفته و سعی شده بر اساس برخی اشارات تاریخی و ارجاعات وقایع عصری، در حد امکان این آثار مطابق تاریخ سرودت یا انتشار آنها سامان یابد.
میرزا محمد فرزند محمدابراهیم یزدی از شاعران و روزنامهنگاران آزادیخواه و دموکرات صدر مشروطیت است. فرخی در اوان جوانی به سرودن اشعار سیاسی – اجتماعی با مضامین بکر و بیسابقه پرداخت. فرخی یزدی تمام عمر خود را به طور جدی علیه ظلم و ستم زورگویان مقاوت ورزید. در نوروز سال ۱۳۲۷ یا ۱۳۲۸ هجری قمری، فرخی شعری تند، خطاب به فرماندار یزد ساخت و در دارالحکومه خواند و ضیغم الدوله قشقایی حاکم یزد دستور داد دهانش را با نخ و سوزن دوختند و به زندانش افکندند. فرخی پس از آزادی از زندان، یزد را به مقصد تهران ترک گفت و در آنجا مقالات و اشعار مهیجی را درباره آزادی و بر ضد استبداد و زور و زورگویی در جراید به نشر سپرد و توجه طبقات رنج کشیده ایران را بخود جلب نمود. آثار فرخی از لحاظ ارزش ادبی مورد توجه و ستایش فرهنگیان و ادیبان پارسیزبان و استادان دانشگاههای بزرگ هندوستان و در نظر خاورشناسان یکی از مفاخر ادبی معاصر به شمار میرود. هنگامی که فرخی غزل معروف خود را سرود، مورد استقبال تمام شعرای پارسیزبان واقع گردید. در سال ۱۳۱۶ او را محاکمه و ابتدا به ۲۷ ماه زندان محکوم کردند. در دادگاه تجدیدنظر مدت زندان وی به سه سال افزایش یافت و سرانجام در طی همان سه سال در بیمارستان زندان به سال ۱۳۱۸ پس از شکنجه و آزار فراوان درگذشت.