در این پژوهش، هدف ما معرفی سبک بازگشت ادبی و نحوه شکلگیری آن و سپس بررسی مختصات زبانی شعر این دوره به صورت اجمالی است. بیتردید تغییر و تحول سبک شعر، قبل از هر چیزی متاثر از تحولات سیاسی و اجتماعی است. البته مسائلی چون سنت ادبی، نوع مخاطب و مسائل شخصی شاعر، میتواند در شکلگیری سبک ادبی تأثیرگذار باشد. سبک بازگشت در طول دو دوره تاریخی، یعنی افشاریه و زندیه (حدود 1148 تا 1200 هـ .) پایهگذاری شد. این مکتب بنا به دلایل سیاسی و اجتماعی و به تبع آن مسائل فرهنگی و ادبی در طول نیم قرن، اصول و پایههایی را برای خود بنا نهاد که در دوره قاجار به صورتی هدفدار و منسجم ادامه حیات داد. زبان شعر دوره مذکور عموماً تتبع و تقلیدی از شعر دوره عراقی و خراسانی است. اما با مطالعه آثار شعرای این دوره درمییابیم که شعرای بازگشت، آن چنانکه باید، تسلط کامل بر قواعد صرفی و نحوی و سایر موارد دیگر زبان شعر دورههای گذشته (عراقی ـ خراسانی) ندارند، بدین سبب زبان شعر آنان خام و ابتدایی است. از سوی دیگر برخی مسائل زبانی این دوره متأثر از سبک هندی یا دوره افشاریه و زندیه است که در این جستار مسائل فوق با ذکر نمونههایی بررسی شده است.
شعر مهمترین عنصر هنری و رسانه فرهنگی در فضای فرهنگی ایرانی بوده و دیرزمانی شاعران در مرکزیترین جایگاه فرهنگ ایرانی قرار داشتهاند. شورمندی و دلبستگی نویسنده این کتاب برای نگرش شاعرانه و زبان آن نیز که چهبسا از طبع قومی ایرانیاش برمیخیزد، در طال بیستواندی سال گذشته شعر را یکی از مشغلههای اندیشه وی ساخته و حاصل آن مقالههای این مجموعه است که درباره شعر و هنر و ماهیتشان و ربطشان با اندیشه است. همه مقالههای کتاب گرچه به ادبیات میپردازند، اما بیشتر وجهی فلسفی دارند و به ادبیات و هنر از دیدگاه ربط آن با ذات انسان و تاریخ و جامعه و فرهنگ مینگرند.
این کتاب دربرگیرنده نوشتارهایی از نویسنده درباره زبان شعر و شاعری است. عناوین مطالب کتاب بدین ترتیب است: زبان و نسبت آن با تفکر جدید، زبان شعر: شاعران در زمانه عسرت به چه کار میآیند، حافظ و نحوه تلقی نسبت به زبان اشارت او، تفسیر حافظ بر مبنای نیستانگاری، شعر و رندی: حقیقت شعر در زبان حافظ، شعر امروز و مبانی نقد آن، ضمیمه: سعدی شاعر اخلاق.
کتاب حاضر شامل متن و شرح "گلشن راز "است که براساس قدیمیترین و مهمترین شروح گلشن راز (شرح صاینالدین علی ترکه اصفهانی و شرح شاه داعی الی الله شیرازی) تدوین شده است .
کتاب حاضر شامل سه بخش است: بخش نخست: زندگینامه شعرای منتخب؛ بخش دوم: نمونه های اشعار آنان؛ بخش سوم: شرح و توضیح لغات و برخی از ابیات. کتاب شامل برگزیده اشعار رودکی سمرقندی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی و کسایی مروزی است.