علی رغم توسعه چشمگیر دانش جامعهشناسی در جهان امروز، متأسفانه اندیشههای اجتماعی متفکران و صاحبنظران مسلمان تا به حال در حدی که شایسته است مورد بررسی و مطالعه واقع نشده است. بسیاری از این اندیشههای اجتماعی را میتوان از لابلای آثار ادبی، سفرنامهها، دیوانهای شعر، کتب تاریخی و جغرافیایی، تذکرهها، نصیحتنامهها و ... که در طول چهارده قرن به وسیله متفکران مسلمان ایرانی نوشته شدهاند، دریافت نموده و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. در این مقاله سعی شده است کتاب «قابوس نامه»که یکی از کتب مشهور ادبی فارسی است و مرحوم ملک الشعرای بهار در کتاب سبکشناسی خود از آن به عنوان «مجموعه تمدن اسلامی پیش از مغول» نام میبرد؛ از دیدگاه جامعهشناختی مورد بحث و موشکافی قرار داده شود. به همین جهت در تصحیح جداگانه از کتاب مذکور که توسط استادان روانشاد دکتر غلامحسین یوسفی و سعید نفیسی تهیه شده است، مورد بازبینی و مطالعه قرار گرفت و ضمن مقایسه این دو تصحیح، نکات اجتماعی مطرح شده مورد استفاده و تجزیه و تحلیل واقع شد. شیوه پژوهش به این ترتیب اتخاذ گردید که ابتدا نکات مختلف اجتماعی در ابواب گوناگون کتاب فیشبرداری شد و سپس مطالب براساس طبقهبندیهای موضوعی مشخص گردید و مورد بحث و تحلیل قرار گرفت. برای مثال مسائل جامعهشناسی مانند ازدواج، خانواده، کار و شغل، سلسله مراتب و قشربندی اجتماعی، تحرک اجتماعی، گروه اجتماعی و ... هرکدام در جای خود موردنظر و بحث قرار گرفتهاند. روش تجزیه و تحلیل هم چنین بوده است که پس از بحث مختصری پیرامون نظریات مؤلف، شواهدی نیز از متن کتاب با ذکر دقیق منبع آورده شده است و سپس نتیجهگیری لازم نیز به عمل آمده است. لازم به بیان است که عمده مطالب از کتاب تصحیح شده توسط دکتر غلامحسین یوسفی مورد استفاده واقع شده است.
قاضی ابوالفرج قرشی اصفهانی ملقب به کاتب، مورخ و شاعر و نویسنده مشهور قرن سوم و چهارم هجری است. کتاب الاغانی دیوان هنر ترانهگویی و رامشگری است که در قرن ابوالفرج به قله کمال رسیده بود. جنس نغمهها و لحن آنها و اصطلاحات موسیقی و نام بسیاری از سازها و افزارهای موسیقی و پردهها و مقامهای آن را ضبط کرده که بیشتر آنها فارسی است. اما این کتاب شامل چهل فصل در تراجم احوال شاعران و موسیقیدانان ایرانیتبار یا شیعیمذهب یا شاعرانی است که در تاریخ و ادب ایران مشهورند. در آغاز هر فصل مقدمه مختصری نوشته شده تا خواننده را در شناخت صاحب ترجمه کمک کند. قسمتهای منتخب در ذیل عنوانهایی است که به تناسب هر موضوع نوشته و شمارهگذاری شده است.
قاضی ابوالفرج قرشی اصفهانی ملقب به کاتب، مورخ و شاعر و نویسنده مشهور قرن سوم و چهارم هجری است. کتاب الاغانی دیوان هنر ترانهگویی و رامشگری است که در قرن ابوالفرج به قله کمال رسیده بود. جنس نغمهها و لحن آنها و اصطلاحات موسیقی و نام بسیاری از سازها و افزارهای موسیقی و پردهها و مقامهای آن را ضبط کرده که بیشتر آنها فارسی است. اما این کتاب شامل چهل فصل در تراجم احوال شاعران و موسیقیدانان ایرانیتبار یا شیعیمذهب یا شاعرانی است که در تاریخ و ادب ایران مشهورند. در آغاز هر فصل مقدمه مختصری نوشته شده تا خواننده را در شناخت صاحب ترجمه کمک کند. قسمتهای منتخب در ذیل عنوانهایی است که به تناسب هر موضوع نوشته و شمارهگذاری شده است.