کتابخانه مجازی ادبیات

سخن و سخنوران، کتابی است نوشتهٔ بدیع‌الزمان فروزانفر در شرح احوال و نقد و سنجش آثار ۵۵ تن نامورترین شاعران پارسی‌گوی قرن‌های سوم تا ششم هجری. سخن و سخنوران اولین بار در سال‌های ۱۳۰۸ و ۱۳۱۲ در تهران به چاپ رسیده‌است.

کتاب حاضر حاوی مطالب بسیاری در باب تاریخ ایران قبل از اسلام است که مولف از ماخذ موجود در عصر خود نقل کرده است و بعید نیست بعضی از این ماخذ را فردوسی نیز برای نظم شاهنامه خود بکار برده باشد و امروز هیچ یک از آنها در دست نیست. مرحوم ملک الشعراء بهار "غرر اخبار ملوک الفرس" بی‌هیچ گونه تردید از ثعالبی نیشابوری می‌دانست ثعالبی را از شعوبیه و اثر او را در زمینه آثار شعوبیه معرفی کرده است. ثعالبی در بیشتر آثار خود سعی دارد تا حکمت و خرد ایرانیان و سایر اقوام را بنمایاند و روشن نماید که ایرانیان و بعضی اقوام دیگر به سبب سوابق تاریخی دارای حکم و اندیشه‌هایی عمیق‌تر و برترند.

طبقات‌الصوفيه يكي از متون كهن فارسي نوشته شده در حوزه هرات (قرن پنجم هجري) است. اين كتاب حاصل املاي سخنان خواجه عبدالله انصاري در مجالس وعظ است كه به دست يكي از شاگردانش نوشته شده است. بررسي زبان اين متن مي‌تواند برخي نكات زباني ناگفته درباره گويش كهن رايج در آن حوزه جغرافيايي را آشكار كند. در اين مقاله به «اثرپذيري زبان طبقات از زبان عربي»، به عنوان بهره‌اي از مسائل زباني موجود در اين متن پرداخته‌ شده است. زبان عربي پس از گذشت مدتي از حضور اعراب در ايران، به دلايل مختلف اجتماعي، علمي، ديني، سياسي و فرهنگي، بر زبان فارسي و آثار ايرانيان تاثير گذاشت. از جمله متون تاثير گرفته طبقات انصاري است كه بررسي زبان آن، نشان‌دهنده برخي اثرپذيري‌هاي واژگاني، صرفي، نحوي و آوايي اين متن از زبان عربي است. گذشته از استفاده از واژه‌هاي عربي در اين متن، وجود برخي نكات دستوري صرفي و نحوي و اثرپذيري‌هاي آوايي قابل توجه است. هدف از انجام اين پژوهش، بررسي ميزان و چگونگي اثرپذيري زبان طبقات‌الصوفيه، به عنوان متني برآمده از قرن پنجم و گويش هروي كهن، از زبان عربي در هر سه سطح واژگاني، صرفي و نحوي و آوايي است. در اين مقاله كوشش شده است موضوع حاضر، همراه با شواهدي از متن بيان شود. اين پژوهش از نظر هدف، «كاربردي» و از لحاظ شيوه جمع آوري اطلاعات، «كتابخانه‌اي» است كه به روش «توصيفي ـ تحليلي» انجام پذيرفته است.

«ضمایر شخصی» یکی از مباحث مهم دستوری زبان فارسی است که بیشتر دستورنویسان و زبان‌شناسان در آثار خود به آن پرداخته‌اند و تعاریفی کمابیش مشابه از آن ارائه کرده‏اند. ضمیرهای شخصی در زبان فارسی دری و بیشتر متون به‌جا‌مانده از آن، یکسان به کار رفته‏اند؛ اما با توجه به وجود برخی اختصاصات زبانی در برخی متون کهن که حاصل تعلق آنها به دوره‌ها و حوزه‌های جغرافیایی و گونه‎های متفاوت زبانی ‏است، ممکن است ضمایر شخصی نیز تا حدودی در آنها به شکلی متمایز به کار رفته باشد. هدف از این نوشتار، نشان‌دادن چگونگی صورت‎ها و کاربردهای مختلف ضمایر شخصی در طبقات‌الصوفیه، منشأ هر‌یک از آنها و میزان همگونی و ناهمگونی طبقات با دیگر متون کهن است. ضمیرهای شخصی در این متن بیشتر به صورت مشترک با دیگر متون و در برخی موارد به صورتی متفاوت با آنها به کار رفته‌اند. در این مقاله کاربرد خاصی از ضمایر شخصی در طبقات و گویش کهن هرات را مورد توجه قرار دادیم و از آن به‌عنوان «شبه‌شناسه» یاد کردیم. بیشتر کاربردهای خاص ضمیرهای شخصی، به‌ویژه ضمایر شبه‌شناسه در گونه زبانی هرات و متن طبقات، متأثر از فارسی میانه است. این نوشتار از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ شیوه جمع‏‏آوری اطلاعات، کتابخانه‏ای است که پس از خوانش دقیق متن طبقات‌الصوفیه، به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته است.