تاريخ جهانگشاي جويني، برجستهترين اثر تاريخي عهد مغول است. بسياري از مورخان قرن هفتم و حتي تاريخ نويسان امروزي در سراسر جهان در نوشتن آثارشان به اين کتاب نظر خاصي داشتهاند. جويني با کلام نافذ خويش، تصاويري دقيق و ناب از سه دوره تاريخي مغول، خوارزمشاهيان و اسماعيليان ارائه داده است. جويني براي شرح و بسط احوال اجتماعي و واقعيات تاريخي گذشته بر مردم ايران علاوه بر بيان صريح و جامع حقايق تاريخي به تکرار اين مطالب به وسيله ابداع تصاويري روشن پرداخته است تا اين گونه بتواند بسان نقاشي زبردست رنج و مصيبتهاي رفته بر ايرانيان را در ذهن خواننده ترسيم کند. در حقيقت او به کمال رسالت خويش نايل آمده است. در مقاله حاضر با استخراج تشبيهات و استعارات جلد نخست تاريخ جهانگشاي جويني، به دستهبندي آنها از نظر اختلاف مشبه به و وجه شبه پرداخته شده و سپس به دلايل انتخاب واژگان و ترکيبات ذکر شده در خلق تشبيهات و استعارات اشاره گرديده است.
کتاب، مجموعهای متضمن معنی کلیه لغات و ترکیبات مشکل و مهجور ترکی، مغولی، عربی و فارسی، شرح اعلام، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و امثال عربی کتاب "تاریخ جهانگشای جوینی "است که براساس نسخه علامه قزوینی فراهم آمده است .این مجموعه در 8بخش سامان یافته است1 : "مقدمهای درباره جوینی و تاریخ جهانگشا "مشتمل بر شرح حال عطاملک و معرفی اثر او از نظر ادبی و ویژگیهای سبکی آن، 2 "مروری بر تاریخ مغول "که تقریبا اجمالی است از آنچه در تاریخ جهانگشا به تفصیل آمده، به انضمام مطالب افزونتری درباره سلسله ایلخانان ایران، دین و اعتقادات مغولان و اوضاع علمی و ادبی ایران در آن دوران، 3 لغات و ترکیبات و اصطلاحات (در این بخش مجموعهای از لغات و ترکیبات و اصطلاحات ترکی، مغولی، عربی و فارسی فراهم آمده و معنای متناسب با متن آنها ذکر شده و جمله یا جملاتی از جهانگشا به گونه شاهد و با ذکر شماره جلد و صفحه و سطر، آمده است ;همچنین تلفظ دقیق لغات و ترکیبات با حروف لاتین مشخص شده است)4 . آشنایی با نامها، جایها، طوایف و فرق با توضیحاتی متناسب و در حد اطلاعات موجود و به دست آمده، 5 ترجمه عبارات عربی اعم از آیه و حدیث و شعر و مثل و...به ترتیب جلد و صفحه و سطر، 6 ترجمه و توضیح و تطبیق امثال و حکم در دو بخش امثال و حکم فارسی و عربی و به ترتیب حروف اول آنها، 7 فهرستهای راهنما شامل فهرستهای آیات، احادیث، ابیات عربی به ترتیب صدور ابیات، فهرست ابیات عربی، مصرعهای عربی به ترتیب حروف اول، مصرعهای عربی به ترتیب حروف آخر، فهرست ابیات فارسی، 8 پیوستها شامل تصویر بعضی از نقشهها و شجرهنامهها و اضافات بخشهای مختلف کتاب، و فهرست منابع و ماخذ .
تاریخ جهانگشای جوینی از کتب معتبر و پر جاذبه قرن هفتم در حوزه ادب و تاریخ است .حیثیت و اعتبار کتاب در این است که مولف یا خود مستقیماً شاهد وقایعی است که نقل می کند و یا آن وقایع را از منابع دست اول تدارک دیده است و نثر پر فخامت این اثر نیز بر ارج و اهمیت آن می افزاید. نویسنده آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اباقا و تگودار، دارای منصب، و گواه بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی پیش آمدها گذشته را نیز از گواهان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بودهاند، شنیده بودهاست. تاریخ جهانگشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا نویسنده هنگام رویدادنگاری، درباره اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهرها و موقعیت جغرافیایی آنها و اسامی قدیمی شهرها نیز توضیحات بیهمتایی دادهاست. این کتاب یکی از منابع دست اول درباره دوران آغازین استیلای مغول بر ایران است که به دلیل اتکای بخش عمده آن بر مشاهدات نویسنده از اهمیت بسیاری برخوردار است .این اثر تاریخی در سه جلد تالیف شده است: جلد اول بعد از دیباچه ای طولانی، مشتمل بر فصلی در عادت و رسوم مغول قدیم و فصلی در قوانین وضع شده چنگیزخان، یعنی "یاسا"ست.
بوستان سعدي مثنوي اجتماعي ارزشمندي است که شاعر در آن دنيا را آنگونه که بايد باشد به تصوير کشيده است و مضامين اخلاقي انسانسازي در آن مطرح شده که عمل به آنها فرد را به سعادت ميرساند و او را براي حضور در جامعه آرماني آماده ميکند. سعدي آرمان شهر خود را به تاثير از دستورهاي انسانساز اسلام طراحي نموده است که در اين بيان قرآن کريم و به تبع آن نهجالبلاغه امام علي (ع) کاملترين الگوها و سرمشقهاي او بوده است. نهجالبلاغه که آن را دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق ناميدهاند و به «اخ القرآن» معروف است، در شعر و نثر فارسي تاثير فراواني از نظر لفظ و محتوا به جا گذاشته است. سعدي از جمله شعرا و نويسندگاني است که در جاي جاي آثارش از اين اثر کامل تاثير پذيرفته است که فراواني اين تاثيرپذيري محقق را شگفتزده مينمايد. اين مقاله بر آن است که برخي از مضامين اخلاقي و تعليمي بوستان سعدي را که شيخ اجل براي پيريزي آرمان شهر خود بر آن تاکيد ورزيده، بررسي نمايد و آنها را با همان مضامين در نهجالبلاغه امام علي (ع) مقايسه کند.