مردمشناسی و جامعهشناسی از جمله علومی هستند که ریشه در زمانی بسیار دور دارند. به گونهای که بسیاری از حکماء، فلاسفه، جغرافیدانان و سفرنامهنویسان و .. به بحث در امور مربوط به جامعه و زندگی اجتماعی پرداخته و بسیاری از موضوعات مهم مردمشناسی، از قبیل: آداب و رسوم زندگی، باورها، اعتقادات و عادت اجتماعی ملل مختلف را مورد توجه قرار دادهاند. سفرنامه ابن بطوطه نیز یکی از کتابهای گرانبهایی است که میتواند به عنوان منبعی مهم در خصوص شناخت جوامع بلاد اسلامی و ناحیه شرق آسیا، مورد استفاده دانشمندان و اندیشمندان علوم اجتماعی قرار گیرد. این سفرنامه یکی از کتابهای مشهوری است که در اوایل قرن هشتم پس از طی یک سفر 30 ساله به رشته تحریر درآمده است. در این مقاله در آغاز اشاره کوتاهی به خود سفرنامه خواهد شد و سپس ویژگیهای شخصیتی ابن بطوطه مورد بحث قرار میگیرد. زیرا نوشتههای وی تا حد زیادی متأثر از ویژگیهای شخصیتی او نیز هست. در این سفرنامه مباحث اجتماعی فراوانی مطرح گردیده، مباحثی چون قشربندی اجتماعی، کنش اجتماعی، عدالت اجتماعی، مملکتداری و .. در این بررسی در پی آن بودهایم که این سفرنامه را از دیدی مردمشناسی مورد بحث و بررسی قرار دهیم. ار مباحث مردمشناسی مهمی که در این کتاب مطرح گردیده مباحثی نظیر جشنها و اعیاد، آداب و رسوم، ازدواج، موقعیت اجتماعی زن، مشاغل، میهماننوازی، فالبینی، بذل و بخشش، سعد و نحسبودن روزها، عجایب و دیدنیها، زیارتگاهها، آداب کفن و دفن، خوراک، معماری و مسکن و برخی مطالب دیگر اشاره شده است. مباحث مطرح شده در این سفرنامه مثل روابط خویشاوندی و آداب و سنن اقوام محتلف، شیوههای اداره جامعه، مناسکگذر مانند ازدواج و مرگ و میر و عناصر فرهنگی دیگر مطرح شده، میتواند مردمشناسان را در بررسی مردمشناختی آن عصر کمک نماید.
ادبیات شفاهی ادبیاتی است که به دفتر نیامده و در سینه و یاد و حافظه هر ملتی وجود دارد. به گمان از زمانی که بشر برابر طبیعت قرار گرفت و خود را چیزی جز آن اما در آن دید ادبیات شفاهی پیدایی یافت. به عبارت دیگر ادبیات شفاهی از زمانی که انسان به گپ درآمد و زبان رابط او با جهان بیرونی و درونی اش شد، از مغز به مغز و از سینه به سینه، به امروز رسید. سرایندگان و گویندگان بیشتر و پیشتر گمنام بوده اند، و شک نیست که ادبیات شفاهی مثلا قصه حاصل تخیل و تمنییات گروهی است که گاه در تحت اوضاع و احوال همسان و گاه ناهمگون بزیسته اند...
در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم توليد و توسعه علمي معرفي ميشود، سپس شيوههاي گفت و گو و ويژگيهاي آن تشريح ميگردد .کتاب با مقالهها و خطابههاي مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پايان ميرسد .عناوين برخي از مقالات و خطابهها بدين قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگي در جستجوي امنيت غذايي"، "انقلاب اسلامي و پژوهشهاي جامعه شناختي درباره آن"، "بانک توسعه اسلامي موقعيت و وظايف آن"، "چگونه شهر آدمي را دگرگونه ميسازد"، "ساخت و ساز مسايل اجتماعي و اجرايي آن"، "معماري و هويت شهري"، "سير و سياحت و سفر "و "شوراهاي شهر و روستا، برنامهها و دل مشغوليها ." همانند دفتر یا جلد اول "یک حرف از هزاران" تحلیل های عنوان شده در این جلد نیز با مباحث جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آثار تمدنی و فرهنگی نسبتی دارند...