سووشون رمانی است تاریخی، هنری، حماسی، رمزی و رآلیستی با رگههایی از رمانتسیم. بُعد رمزی آن عمق تاریخی ـ فرهنگی و جنبه فلسفی خاصی به آن داده است. لایه روایی آن داستانی جذاب با مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی و با اوصاف شاعرانه است؛ اما لایه زیرین و رمزی آن کودتای 28 مرداد 32 و شکست جبهه ملی، و خدمت و خیانت تعدادی از رجال موثر در این واقعه و واکنش برخی از روشنفکران را پس از این واقعه، بازگفته است. نویسنده برای گستردن لایه زیرین، به برخی از شخصیتهای داستانی، حیوانات و اشیا کارکرد رمزی داده است. در عین حال برای بازشناسی رمزها قرائنی را به شیوههای متنوع پرورده است. در این نوشته در صد هستیم که کم و کیف، شیوهها، انواع و نمونههای رمز پردازی دانشور را در این رمان بررسی کرده، برای گشودن چند رمز بکوشیم. به همین منظور برخی راهنماییهای نویسنده و قرائن موجود در رمان و مشابهت حوادث رمان با وقایع تاریخی را مبنای بازشناسی رمز قرار دادهایم.
عارفان به عنوان یکی از شاخصترین طبقات فکری و فرهنگی در تبیین موضوعات عرفان و تصوف و در بیان تجارب درونی ـ ذوقی خود از شیوه بیان رمزی ـ در سطحی بسیار گسترده ـ بهره جستهاند. در این میان سلطان العاشقین ابن الفارض مصری در دیوان پرآوازه خود ـ که یکی از تأثیر گذارترین آثار عرفانی در شرق و غرب عالم است ـ این شیوه فاخر را به گونهای ممتاز و عمیق به کارگرفته است. هدف نویسنده در این مقاله آن است که ضمن نمودن گوشههایی از اسلوب رمزی ـ ذوقی این دیوان ـ با اختصار ـ بر موضوعاتی چون: سیر تحول رمز، چگونگی پیوستن آن به سمبولیسم، تراسل حواس و گونههای مختلف رمز در دیوان او پرتوی بیفکند.
اين نوشتار، به بررسي ميزان و چگونگي تاثير متون كهن فارسي بر نثر داستاني معاصر اختصاص دارد. بدين منظور، آثار داستاني هشت نويسنده معاصر مورد ارزيابي قرار گرفت. اين هشت تن عبارتند از: جمالزاده، علوي، چوبك، دانشور، آلاحمد، گلستان، گلشيري، دولتآبادي. نتيجه ارزيابي آثار اين نويسندگان، نشان ميدهد كه آنان از جهاتي مانند گزينش واژگاني، جملهبندي، كاربرد صنايع ادبي و .... به طور محسوس از متون كهن فارسي متاثر بودهاند.
سرگذشت کندوها نوشتهاي است تمثيلي در قالب يک قصه عاميانه که شرايط هيچ يک از قالبهاي داستان و رمان کوتاه و رمان را ندارد. نويسنده بيش از اينکه در قيد و بند ساخت قالب باشد، درصدد طرح يک آرمان شهر يا لااقل طرح يک زندگي مستقل و آزاد است بر مبناي اصول فرهنگي و شرايط محلي ايران. انگيزه نوشتن اين قصه احساس رسالت نويسنده و دغدغههاي فکري او از وابستهشدن حکومت و فرهنگ ايراني به صنعت و تمدن غرب است به علاوه شکست نهضت ملي از کمپانيها در صنعت نفت. رسالت او ايجاب ميکند که راهي براي حکومت و مردم ايران پيشنهاد کند که استقلال حکومت و امنيت اصالتهاي فرهنگي را تضمين کند. بازگشت به فرهنگ را از راه بازگشت به محيط زندگي اجدادي پيشنهاد ميکند که ويژگيهاي شبه آرمان شهري از آن قابل تصور است. از لابهلاي قصه جريانهاي فکري محافل روشنفکري عصر و شرايط زندگي آرماني و روشنفکر متعهد قابل استنباط است.
رمان نفرين زمين بيش از اين که يک اثر هنري باشد، سندي اجتماعي است. آل احمد در اين اثر ارزشمند کوشيده تا تحليلي اجتماعي از عصر خود ارائه کند و نسبت به وقوع تجدد که از ديدگاه او آفتهايي بنيان کن در پي دارد، اخطار دهد. بدين جهت اين اثر پختهترين اثر داستاني و گلچين افکار اجتماعي او و متضمن يک تئوري اجتماعي است. در اين نوشته تئوري منعکس شده در رمان نفرين زمين را با مدلهاي معروف تبيين در علوم اجتماعي تطبيق ميدهيم تا هم ارزش اجتماعي و تاريخي نفرين زمين و هم جايگاه بينش اجتماعي اين روشنفکر مطرح و صاحب قلم که آثارش هنوز هم خواننده و طرفدار دارند، در عرصه نظريهپردازي اجتماعي بيش از پيش روشن شود. دريافت پاياني ما در اين پژوهش آن است که تئوري آل احمد فقط با يک مدل قابل تبيين نيست، بلکه براي تبيين آن بايد از چند مدل استفاده کرد. علاوه بر اين تمام نظريات او صائب و قابل دفاع نيستند و برخي با ضعفهاي اساسي مواجهند.