کتابخانه مجازی ادبیات

نویسنده این رساله به نام احمد بن محمد الطوسی به گفته مصحح غیر از احمد غزالی است. این رساله ضمن مجموعه‌ای بدون تاریخ در کتابخانه ایاصوفیا موجود است. در خطبه این رساله آمده است: «چنین گوید محرر این کلمات احمد بن محمد الطوسی، که چون .... پیوندی حقیقی میان این ضعیف، و میان صدر محترم و اخی مکرم ـ صاحب دل، صاحب صفا، صاحب مروت، صاحب وفا، سعد الملة والدین ـ نورالله قلبه بالعلم، و قالبه بالحلم و .....».

در نیمه دوم قرن سوم هجری در شهر نیشابور فرقه‌ای از فرق صوفیه که ملامیه یا ملامتیه نامیده می‌شدند، ظهور کرد. قرن سوم در تاریخ تصوف اسلامی، عصر ورع و تقوا و پارسایی حقیقی به شمار است و از امتیازات و مشخصات آن روزگار رواج زهد و تقوا و پارسایی واقعی است. در این اثر موارد و تشابه و وجوه اختلاف بین تعالیم و معانی اساسی «تصوف»، «فتوت» و «ملامتیه» بیان شده است. نویسنده در این كتاب ارتباط و پیوستگی فتوت و تصوف را تا ظهور ملامیته یعنی اوایل قرن سوم هجری بررسی می‌كند.

کتاب حاضر شرح قصاید منتخب خاقانی بر اساس نسخه دکتر ضیا‌الدین سجادی است .این اشعار در سوگ فرزند، همسر، عم، پسر عم و مقتدای او امام محمد بن یحیی شافعی سروده شده‌اند .در اثر حاضر پس از شرح زندگی خاقانی این مطالب عنوان شده است 1 : معرفی قصیده به همراه معنی لغات، اصطلاحات و استشهاد به نظم و نثر فارسی 2 ; توضیح تلمیحات و اشاره به نکته‌های بلاغی و دستوری 3 ; توضیح مفهوم بیت به همراه معنی مورد نظر شاعر 4 ; پاره‌ای توضیحات حاشیه‌ای به دنبال معنی ابیات; صفحات پایانی به فهرست منابع، آیات قرآنی، احادیث و روایات اختصاص دارد.

اوضاع نابسامان و آشفته سياسي قرن ششم باعث به وجود آمدن شكوائيه‌هاي زيادي در شعر فارسي شد. از ميان انواع اين شكوائيه‌ها، شكوائيه‌هاي سياسي، به دليل حساسيت حكومت‌ها نسبت به اين گونه شكايت‌ها، از اهميت خاصي برخوردارند. در اين دوره شاعران زيادي چون انوري، خاقاني، نظامي، سنايي، عطار و... مي‌زيستند كه عده‌اي از آنها رفتارهاي حاكمان و قدرتمندان وقت را برنتافته، لب به شكايت گشودند. شاعران اين دوره از بي‌لياقتي حاكمان وقت در مقايسه با پادشاهان گذشته، از ظلم و جور آنها نسبت به مردم و بي‌اعتنايي شان نسبت به شعرا و از فجايع مهاجمان اشغالگر شكوه‌ها كرده‌اند. در اين دوره برخي از شاعران از بند و زندان نيز ناليده‌اند. در اين مقاله شكوائيه‌هاي سياسي قرن ششم، با تمام عناصرتشكيل‌دهنده آن، مورد بررسي قرار گرفته است.