این مقاله متن تصحیح شده سخنرانی نگارنده در کنفرانس آسیای مرکزی است که از تاریخ اول تا سوم اردیبهشت ماه 1371 در پیشاور انعقاد یافت. منطقهای که اینک آسیای مرکزی نام گرفته است و پنج جمهوری جدا شده از امپراتوری تزارها و گمونیستها را به اسامی ترکمنستان، اوزبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان در خود جای داده، مهد قدیمیترین تمدنهای بشری است، به نحوی که ما امروز دست کم سابقه نخستین تمدنهای منطقه را تا حدود سههزار و پانصد سال پیش از میلاد میتوانیم در نظر آوریم و حیات انسان متمدن را از زمانی که برای اولین بار به تغییر محیط دست زده و ابزارهائی را برای دفاع از خود و تأمین معاش خلق کرده است.
سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.
سرزمینی که اکنون بلوچستان نام دارد به اسم «مکا» مشهور بوده که یونانیها آن را «گدروزیا» نامیدند.در زمان قدیم در سرزمین بلوچستان باتلاق بسیار وجود داشت و «اراینا» در زبان سانسکریت به معنی باتلاق است و برخی معتقدند از ترکیب این دو کلمه با کلمه «مکا» کلمهای پدید آمد که به مرور زمان به «مکران» تبدیل شد. واژه بلوچستان نیز از زمانی اطلاق شد که بلوچها در آن سکونت کردند. بلوچ ها یكی از اقوام اصیل و شناحته شدة ایرانی هستند ، كه به زبان بلوچی ( كه از نزدیكترین خویشاوندان زبان فارسی است ) تكلم می كند و بیشترین جمعیت آنان در سه كشور ایران ، پاكستان و افغانستان بسر می برند .بیشترین جمعیت استان سیستان و بلوچستان را بلوچها تشكیل می دهند و بافت اجتماعی آن قبیله ای و طایفه ای است. همه اقوام ایرانی با توجه به اشتراكات فرهنگی دارای خصلت های اجتماعی مشابهی هستند . اما در عین حال بخاطر تأثیر پذیری از شرایط خاص محیطی و قومی خود تفاوتهایی نیز در خصلتها، باورها و آداب و رسوم آنها مشاهده می شود كه ویژگی های خاص هر قومی را تشكیل میدهد .
کتاب «مختصر تاریخ ایران در دوره های افشاریه و زندیه» اثر رضا شعبانی، در شش بخش تدوین شده است. تاریخ سیاسی افشاریه / تاریخ سیاسی زندیه / نظام اداری و حکومتی ایران در دوره های افشاریه و زندیه / نظام اجتماعی در دوره های افشاریه و زندیه / نظام اقتصادی ایران / مناسبات خارجی ایران در ادوار افشاریه و زندیه دو سلسله ی افشاریه و زندیه که پس از درهم ریختگی و فروریزی دولت صفوی روی کار آمدند، در صحنه ی پرتلاطم تاریخ ایران عمر کوتاهی داشتند. با این که هر دو سلسله امتیازات و مشخصات خاص خود را دارند، ولی نکات مشترکی دارند که به طور خلاصه عبارتند از: هر دو سلسله متکی بر وجود یک فردند؛ نادر و کریم خان. هر دو سلسله از نظر ساختار سیاسی و روال فکری عشایری و قبیله ای بودند. هر دو حکومت، جنگجو و مبارز بودند و حکومت آن ها نظامی بود و سرانجام این که ادوار جانشینی هر دو شهریار افشار و زند بسیار به هم شبیه است.
بررسي شيوه هاي زندگي و چگونه چهره يابي تاريخي مردمي كه هزاران سال است در عرصه معيني از زمين به سر مي برند و يكي از بانام و نشان ترين و پايدارترين فرهنگ هاي جهاني را به خود اختصاص داده اند و درازاي عمر پر زحمت خود مخاطره هاي بسياري را از سر گذرانيده اند چارچوب اصلي بحث علمي كتاب را تشكيل مي دهد.کتاب در پنج بخش و هجده فصل به اموري چون مراکز زيستي مردم در روستاها،شهرها و مناسبات اقتصادي،فرهنگي،اخلاقي،اجتماعي،ديني،عقيدتي و...توده ها را در سطوح بي شمار فردي و جمعي مي پردازد .