کتابخانه مجازی ادبیات

یکی از فرهنگ‌های معروف زبان فارسی که در دوره دوم فرهنگ‌نویسی در هند نوشته شده، «بهار عجم» تألیف لاله‌تیک چندبهار است. تذکره‌نویسان درباره زندگی او سخن چندانی نگفته‌اند. این کتاب از جمله فرهنگ‌های شعری است که حدود ده هزار از مفردات، مرکبات و عبارات و امثله فارسی را دربر دارد و اغلب آنها را بر اساس شواهد شعری معنی نموده است و بین آنها بعضی کلمات عربی و هندی که فارسیان در آن تصرف نموده و به صورت فارسی آورده‌اند، نیز دیده می‌شود. از ویژگی‌های این فرهنگ یکی از آن است که بسیاری از ترکیبات فارسی را به عنوان یک مدخل مستقل و غالباً با ذکر شواهد شعری و با استفاده از حدود 200 دیوان شعر و کتاب نثر شرح داده است.

«عامری‌نامه» کتابی است مشتمل بر هجده مقاله از استادان و بزرگان و نویسندگان در تجلیل از استاد علی‌محمد عامری. یکی از مقالات این کتاب، همین نوشتار است. در این نوشتار نویسنده «اگر» و ترکیب‌های آن را در گلستان سعدی بررسی کرده است.

در ویژه‌نامه فرهنگ‌نویسی، بخش پژوهش‌های لغوی مقاله‌ای با عنوان «جهش» واژه‌ای ناشناخته در شاهنامه: پیشنهادی برای تصحیح دو بیت، نوشته ابوالفضل خطیبی، به چاپ رسید. علاوه بر متونی که خطیبی لغت «جهش» را از آنها استخراج کرده و مورد بررسی قرار داده، در متون فارسی ـ یهودی نیز گونه‌های مختلفی از این لغت به کار رفته است که می‌تواند مؤید نظر وی باشد.

در نظريه زباني هاليدي يكي از عواملي كه سبب پيوند جمله‌هاي متن مي‌شود مقايسه است. اين عامل در كنار ارجاع شخصي و اشاره‌اي سه نوع ارجاع را در اين نظريه شكل مي‌دهد؛ زيرا از نظر هاليدي وقتي دو چيز با هم مقايسه مي‌شود در واقع به هم ارجاع مي‌دهد. ارجاع مقايسه‌اي، ارجاع غيرمستقيمي به يكساني، تفاوت يا شباهت عوامل ارجاعي است. اين نوع ارجاع به دو بخش تقسيم مي‌شود: عام وخاص. ارجاع مقايسه‌اي عام به سه بخش يکساني، شباهت و تفاوت تقسيم مي‌شود. به دليل اهميت و بررسي دقيق تشبيه در زبان فارسي سعي شده است در حد امكان به نقاط مشترك اين مقوله در ادب فارسي و نظريه هاليدي اشاره شود. هاليدي ارجاع مقايسه‌اي خاص را نيز به شمارشي و وصفي تقسيم مي‌كند. اما نگارندگان به تبع مقايسه عام و امكانات تشبيه در زبان فارسي، نوع تشبيهي را نيز به آنها افزوده‌اند. در نظريه هاليدي انسجام علاوه بر ارجاع عوامل ديگري نيز دارد كه عبارت است از: 1) جايگزيني و حذف 2) انسجام واژگاني 3) ربط. البته نگارندگان به دليل اينكه زبان ادبي را بررسي مي‌كنند، عامل انسجام دهنده توازن نحوي را نيز به اين فهرست اضافه کرده‌اند. به دليل گستردگي مطلب، نگارندگان اين مقاله تنها به بررسي يكي از اين عوامل، يعني ارجاع مقايسه‌اي، مي‌پردازند.