کتابخانه مجازی ادبیات

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎‌بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. جلد اول این اثر در فن طبیعیات جسمانى و روحانى، یعنى علم النفس است که ضمنا در قسمتى از الهیات عامه و خاصه نیز سخن به میان آورده و چند رساله عزیز الوجودى در این مجلد ترجمه شده و با تحقیق در مواضع لازم ثبت شد؛ مانند رساله خیام در اصالت ماهیت و رساله عيون المسائل فارابى و إثبات المفارقات فارابى و رساله العروس شیخ و مواضعى از رساله الفردوس شیخ و ترجمه تلخیص شیخ رساله ارسطو را در نفس و ترجمه چند مقاله مخطوط‍‎. در مقدمه این مجلد قسمتى از اهم مسائل منطق است، به وضعى بی‌مانند و بی ى‎سابقه و در خاتمه آن قسمتى از الهیات خاصه است که به‌منزله مقدمه براى جلد الهیات است که سومین جلد کتاب خواهد بود و در این خاتمه مفصلا به نقد طریقه وحدت وجود پرداخته‌اند‎.

ابن سینا این رساله را به خواهش برخی دوستان و به اصرار ایشان به رشته تالیف کشیده و در طی آن از هفتاد و دو کلمه فلسفه مشاء تعریف منطقی کرده و در آغاز رساله، صعوبت تعریف و دشواری قبول پیشنهاد یاران را با صراحت خاطرنشان کرده است و این امر از نظر علمی شایان اهمیت بسیار است. عنوان رساله الحدود یا تعریفات است که مراد از آن در این کتاب قصاص یا کیفر شرعی و مرز و اندازه و معانی دیگر واژه حد نیست، بلکه مقصود در حد منطقی است یعنی تعریف چیزی به جنس قریب و فصل قریب آن با اینکه کتاب مزبور به منزله "یادنامه" ای از حکمت مشاء است و شیخ با تفصیل داخل جزئیات نمی شود، با این همه ابن سینا همان نظم و ترتیبی را که می برد و شاید اعمال همین انظباط است که کتابهای ابن سینا را در شرق و غرب درسی و معرفی کرده و حتی کتاب معروف طبی او قانون نیز به علت همین نظم و ترتیب اصولی، کتابهای رازی و عباس مجوسی را در درجه دوم اهمیت قرار داده و زیر شعاع درخشان خود نهفته است.

دانشمند برجسته ایرانى، فیض کاشانى که از نوابغ علمى عصر خویش به شمار مى‌رفت، نه تنها در علوم عقلى و نقلى از تبحر و تضلعى خاص برخوردار بود، بلکه در حوزه ادب و عرفان دستى توانا داشت و به موازات آثار علمى گرانقدرش، دیوان شعرى از خود به یادگار نهاد که مضامین بکر حکمى، عرفانى و توحیدى مبتنى بر دو اصل متین قرآن و حدیث به وفور در آن یافت مى‌شود. هدف از نگارش و تدوین این مقاله، بررسى میزان تأثیر امثال قرآن در اشعار دیوان فیض است. ابتدا هر بیت از دیوان که به زیور مثلى قرآنى آراسته است، استخراج و سپس ذیل مثل مورد نظر ذکر مى‌شود و در پى آن، از گستره جغرافیایى کاربرد مثل و وجوه اغراض عملى مترتب بر آن سخن مى‌رود. بدیهى است که مجموعه مثل‌هاى تأثیرگذار بر اساس ترتیب قرآنى سور و آیات تنظیم شده است.