کتابخانه مجازی ادبیات

بدرالدّین هلالی استرآبادی مشهور به «هلالی جغتایی» اواخر قرن ۹ در استرآباد، گرگان کنونی چشم به جهان گشود. اصالت وی به ترکمن‌های جغتای بازمی‌گردد. در دورۀ جوانی به سبب شعردوستی وزیر تیموریان، امیر علی‌شیر نوایی به هرات رفت و در آنجا ساکن شد. هلالی شیعه مذهب بود و در سال ۹۳۶ ه.ق بر سر اختلافات مذهبی در هرات کشته شد و در همان‌جا به خاک سپرده شد. شهرت او بیشتر به خاطر غزلیات و مثنوی «شاه و درویش» او است که به زبان آلمانی نیز ترجمه شده است. «صفات‌العاشقین»، «لیلی و مجنون» و «دیوان اشعار هلالی جغتایی» دربردارنده سایر اشعار او است. کتاب حاضر شصت و شش تضمین از غزلیات هلالی جغتایی است اثری از حیدر تهرانی متخلص به معجزه که در سال 1370 توسط انتشارات پیام آزادی منتشر شده است.

حیدر معجزه تهرانی درباره سبب تدوین کتاب میگوید: نگارنده را اشعار فروغی پسند افتاد هفتاد و دو غزل ز دیوان پر ارج او برای تضمین انتخاب نمودم و بعضی ابیات که در هر غزل برای این منظور مناسب نبود از آن صرف نظر کردم و گاهی برای وحدت در معنی ابیات یک غزل را مقدم و موخر ذکر نمودم و اگر بیتی هم قافیه برای تضمین نداشته از آن صرف نظر کردم و در هرکجا مناسب بود نسبت مدح برای حضرت مهدی (ع) موعود داده شود آن بیت را ما بین هلالین قرار دادم و چون مطالب آنرا فرح بخش و پر ارج دیدم آنرا حدیقه العرفان نامیدم ...

یکی از دانش‏هایی که با قرآن کریم ارتباطی تنگاتنگ دارد، علم نحو است؛ زیرا هر‏چند خود از قرآن برخاسته است، عامل اصلی برای درک مفاهیم و تفسیر آن محسوب می‏شود. از‏میان شاخه‏های این علم، اعراب قرآن از جایگاهی ویژه برخوردار است؛ چون اگر نحو را ستون استوار دانش‏های قرآنی بدانیم، اعراب قرآن خلاصه آن به‏شمار می‏رود؛ به همین دلیل، از زمان‏های گذشته تاکنون، بزرگ‏ترین عالمان در این عرصه گام نهاده و با خلق آثاری جاودان، هر‏یک به سهم خود در‏جهت حفظ زبان این کتاب آسمانی کوشیده‏اند. تحقیق درباره اعراب قرآن و عالمان برجسته این حوزه بیانگر آن است که نحاس و عکبری از بزرگ‏ترین عالمانی هستند که در کتاب‏های تفسیر و نحو، به نظر‏هایشان تکیه شده است؛ بنابراین، در این مقاله، کتاب‏های اعرابی ایشان، یعنی إعراب‏القرآن نحاس و إملاء ما منّ به الرحمن عکبری را معرفی و روش تألیف آن‏دو را بررسی می‏کنیم و محتوای آنها را نیز به‏صورت موردی با یکدیگر مقایسه می‏کنیم. با توجه به اینکه عکبری دو قرن پس‏از نحاس می‏زیسته است، این دو کتاب با‏وجود شباهت‏های فراوان، مثل بررسی اعراب قرآن از اوّل و به‏ترتیب سوره‏ها، تفاوت‏هایی هم با یکدیگر دارند. در این پژوهش، نمونه‏هایی از این تفاوت‏ها را در سه حوزه اعراب، قرائت و شواهد نشان خواهیم داد.