نخبة البیان اثر محمد مهدی بن ابیذر نراقی (م 1209 ه) یکی از علما و اندیشمندان بزرگ قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری، آیتالله العظمی محمدمهدی نراقی است. ملامهدی خود در مقدمه نخبة البیان درباره علت نوشتن این کتاب می گوید: «.... چون جمعی از اخوان صفا و خلان وفا . . . نزد حقیر به مباحثه تفسیر کلام الله المجید اشتغال داشتند، و اکثر مباحث این علم شریف احتیاجی تمام به معرفت وجوه تشبیه و استعارات - که اهم و ادق مباحث علم بیان است - داشت، لهذا از این بضاعت خواهش نمودند که از جهت ایشان، رساله جمع نماید که مشتمل باشد بر وجوه تشبیه و استعارات به نحوی که زبده و خلاصه باشد از آنچه قوم ذکر کردهاند....». نخبة البیان - که به قلم سلیس و شیوایی تحریر شده - شامل یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه به این شرح است: مقدمه در تعریف تشبیه و استعاره و مجاز مرسل و کنایه و فرق آنها؛ فصل اول در بیان بعضی از اقسام تشبیه؛ فصل دوم در بیان اقسام مجاز مرسل؛ فصل سوم در بیان اقسام کنایه؛ فصل چهارم در بیان اقسام استعاره؛ خاتمه در ذکر بعضی از محسنات بدیعیه.
سید محمود نشاط در مورد موضوع کتاب می گوید: ادات تشبیه در زبان فارسی که اصل آن مربوط به علم بیان و بدیع و شرح آن مرتبط با دستور زبان فارسی است انتخاب نمود و اگرچه ناگریز به ذکر برخی از اشارات و اصطلاحات بیانی گردیده است اما مقصود حقیر جمع آوری و بحث در اقسام ادات تشبیه از لحاظ دستور زبان فارسی است. نکاتی که همچنان در این مقدمه یادآور می گردد: یکی اینکه سعی نمود بامکرر کردن مثال بر طول ملال نیفزاید و در هر مورد به ذکر یک تا پنج شاهد قناعت ورزید و در صورت لزوم امثله و شواهد دیگر را با تعیین صفحه و سطر کتاب ماخذ به حاشیه موکول ساخت. اشعار را غالبا از منوچهری دامغانی چاپ دبیرسیاقی که فی الواقع استاد تشبیه نیز می باشد و تشبیهات وی در نهایت متانت و استواری است برگزید تا مراجعه به شواهد و نظائر موضوع سهل باشد و نیز مثال نثر را به مناسبت وضوح و به منظور اختصار حذف نمود. ادات تشبیه و قیود و پسوندها و غیره را برای سهولت کار مراجعان به طریق الفبائی منظم ساخت و توضیحات و مطالب را با شماره های مستقل مجزا نمود و صفحات و سطور مراجع و ماخذ را ذیل مطالب بیان داشت. از توضیح واضحات و تکرارهای زائد چشم بپوشید و با عبارتی سهل و ساده نگاشت تا درخور استفاده همگان باشد.
یکی از فرهنگهای معروف زبان فارسی که در دوره دوم فرهنگنویسی در هند نوشته شده، «بهار عجم» تألیف لالهتیک چندبهار است. تذکرهنویسان درباره زندگی او سخن چندانی نگفتهاند. این کتاب از جمله فرهنگهای شعری است که حدود ده هزار از مفردات، مرکبات و عبارات و امثله فارسی را دربر دارد و اغلب آنها را بر اساس شواهد شعری معنی نموده است و بین آنها بعضی کلمات عربی و هندی که فارسیان در آن تصرف نموده و به صورت فارسی آوردهاند، نیز دیده میشود. از ویژگیهای این فرهنگ یکی از آن است که بسیاری از ترکیبات فارسی را به عنوان یک مدخل مستقل و غالباً با ذکر شواهد شعری و با استفاده از حدود 200 دیوان شعر و کتاب نثر شرح داده است.