نویسنده سفرنامه میرزا سراج الدین حاجی میرزا عبدالرئوف در شهر بخارا به دنیا آمد. در اواخر سال 1902 میلادی (1281 خورشیدی) برای دومین بار عزم سفر کرد و از افغانستان و ایران دیدار کرد. در سال 1904 میلادی (1283 خورشیدی) باز عزم سفر ایران کرد که این سفر به اقامت پنج ساله وی در ایران منجر شد. سفر نامه وی از دو منظر قابل توجه است: یکی اینکه اقامت پنج ساله او در ایران مصادف شد با وقوع انقلاب مشروطیت ایران (1905 میلادی) و حوادث پس از آن. دوم اینکه نویسنده جزو نسل اول از مردم ماوراالنهر بود که پس از معاهده آخال بین ایران و روسیه تزاری (1881م-1260 خ) و جدایی همیشگی و قطعی ماوراالنهر و تمامی سرزمینهای آن سوی جیحون از خاک ایران در آن سرزمین که اینک زیر سلطه امپراطوری روسیه بود پرورش یافت.
گویش خراسانی از گویشهای اصیل و مهم زبان فارسی است که به سبب کثرت مردمانی که بدان سخن میگویند و نیز به سبب پایگاه محکمی که زبان فارسی همیشه در خطه خراسان داشته است، شناخت آن بایسته و سودبخش است. بسیاری از واژههایی که در گذشته بخشی از گنجینه زبان فارسی را ساختهاند، امروزه در زبان روزمره کاربرد خود را از دست دادهاند؛ اما در گویش خراسانی هنوز رواج دارند و زنده و کارساز ماندهاند. میان آنها واژههای رسا و زیبا و مفیدی به چشم میخورند که امروز هم میتوانند به کار آیند و بر غنای زبان بیفزایند. این کتاب به همین انگیزهها فراهم آمده است. واژگان این فرهنگ عامیانه و گفتاریاند. واژگان خارجی رایج در پارسی خراسان در این فرهنگ کمتر آمده است.
زبان و لهجه خوانساری به صورت خودجوش و بر اثر گفتگوی مردم از سالها قبل به وجود آمده و به همین دلیل دارای هیچگونه قواعد دستوری یا املایی نیست؛ بنابراین نمیتوان آنها را قیاسی تصور کرد و همه اینها سماعی و نظری است. در این کتاب فرهنگ لغات خوانساری گرآوری شده است. ابتدا در مقدمه به دستور زبان فارسی و مطابقت لهجه و زبان خوانساری پرداخته شده و در فصلهای بعدی لغات، مشتقات لغات و ضربالمثلهای خوانساری گردآوری شده است.