کتابخانه مجازی ادبیات

بدائع الحكم، اثر على بن عبدالله زنوزى است كه در آن، به هفت پرسش فلسفى درباره واجب‌الوجود و صفات او مانند علم و... پاسخ علمى و تحقيقى داده است. افزون بر ارزشمندى جواب‌هاى عالمانه مؤلف، اين اثر از آن جهت كه آخرين متن فلسفى است كه يك حكيم اسلامى در آستانه وقوع انقلاب مشروطيت نوشته و از سوى ديگر شايد اولين متنى است كه به فلاسفه غربى نظير كانت، لايب نيتز و... توجه كرده، از نظر تاريخ فلسفه و سير تحولات فلسفه اسلامى حايز اهميت است. «بدائع الحكم» به سال 1307ق، تأليف و هفت سال بعد براى اولين بار منتشر شده است. تصحيح اين اثر را آقايان محمدجواد ساروى و رسول فتحى مجد به سامان رسانده‌اند. كتاب حاضر از مقدمه مصححان و مقدمه نویسنده و متن اصلى تشكيل شده است. نویسنده، مقدمه كتابش را اين‌گونه زيبا آغاز كرده است: خدايى را ستايش كنيم و پرستش، كه هستى و بودش را آلايش نيستى و نابودى نيست؛ پس يكتا و بى‌همتا و زنده و دانا و بينا و شنوا و گوياست. بايسته گوهر پاکش را وابستگى و پيوستگى و آميختگى، شايسته و بجا نيست و پاکيزه بودش را، تيرگى و افسردگى و كشيدگى و اندازه و جاى و سوى و روزگار و پذيرش، روا، نه؛ كه درياى شاداب هستى‌اش را نه كرانه بود و نه پاياب.

حکمت بوعلی سینا، تألیف محمدصالح حائری مازندرانی، کتابی است در پنج جلد با موضوع فلسفه اسلامی خاصه حکمت مشاء به زبان‌های فارسی و عربی، با مقدمه عمادالدین حسین اصفهانی مشهور به عمادزاده و به تصحیح حسن فضائلی. حکمت ابن‎ سینا کتابی است که حقایق و اسرار گفتارهای شیخ را که دیگران نادیده انگاشته‌اند، کشف نموده و عقاید اسلامی ساده را طبق مقررات قرآن و معتقدات اهل‎بیت(ع) و اتفاق امامیه و امت، به براهین فلسفی مبرهن ساخته و بدون مبالغه هر فصل یا صفحه از این کتاب، مشتمل بر نکات تازه و یا در بسیاری از مواضع متضمن مبتکراتی است. از جمله مسائلى که در این کتاب با تجزیه و تحلیل و به‌صورت صحیح اثبات شده است، اصالت وجود و وحدت وجود، پس از میرداماد است که از زمان صدرالمتألهین تا عصر سبزوارى به بعد رواج یافته و ملاصدرا خودش قبلا از متصلبین در اصالت ماهیت بود، سپس عدول کرد. در این کتاب، یعنى در جلد طبیعیات و علم النفس به تمام ادله اصالت وجود که حاجى سبزوارى به نظم کشیده، پاسخ داده شده و ادله شیخ اشراق و براهین خیام و رساله اعتباریت وجود و تأصل ذات مشروحا مذکور است و کتب میرداماد و شوارق و گفتارهاى محقق طوسى و محققین دیگر حقا اصالت مهیت را به بداهت رسانیده‌اند. ابن سینا هم بالصراحه قائل به اصالت ماهیت است و نسبت اصالت وجود بر وجه تباین حقایق وجودات به مشائیه سندى ندارد و متأخرین موجودات را در کلام به وجودات مشائیه اشتباه کرده‌اند؛ چنان‌که در محاکمات بدان اشاره شده و جز صدور و حصول و کون و سائر افعال عموم که همان مقتبس بودن ذات به علت است که شیخ در شفا و غیره آن را تکرار فرموده، چیز دیگرى در خارج نیست و در مسئله وحدت وجود هم عمده شبهه ایشان عدم صحت انتزاع مفهوم واحد از متباینات است. محمدصالح حائری مازندرانی می‌گوید: بس است در شکستن این طلسم مبطل السحر این جادو و نقض به مفهوم مناقصه و مضاده و مقابله و مفاهیم مراتب اعداد، بلکه مفهوم نفس تعدد و مفهوم کثرت که از منشأ متعدد و متکثر و متباین و متقابل برمى‌خیزد و در این کتاب در رفع این شبهات چیزى فروگزار نکرده‌اند - ‎و أين العيان من البيان - به نظر حسین اصفهانی (عمادزاده) با توجه به تقریرات مازندرانی، مطالعه و تدریس این کتاب براى دانشکده معقول و طلاب و مبتدى و منتهی واجب است تا محصلین و مدرسین معقول هر دو از حقایق حال طبق کتاب و سنت و عقاید اهل‎‌بیت(ع) و فقها و محدثین و روات عال‌ی‌قدر و متکلمین عظیم‌الشأن آگاه شوند و در هیچ‎گونه خطرى یا توبیخى واقع نگردند و از تحصیل و تدریس علم معقول محروم نمانند و منویات فقهای عال‌ی‌قدر و مراجع فتوى تأمین گردد.

شش مناظره، مقامه و رساله که در این کتاب آورده شده، بازیافته‌هایی است از میان نسخه‌های خطی دورمانده از میراث قرون و سالیان دراز و این هر شش رساله از رشحات کلک ادیباانه نویسنده‌ای سخن‌پرداز و شعرشناس و نگارش ادیبی چیره‌دست و مقامه‌نویس در مضامین عرفانی ـ عشقی است به نام محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری که در قرون هفتم و هشتم هجری می‌زیست و تا آنجا که در اثری از خویش تاریخی از حیات خود بر جای نهاده، در سال 713 زنده بوده است. عناوین رسالات این کتاب به این ترتیب است: حکایت بیدلان یا داستان پادشاه‌زاده شهر حماة، مناظره گل و مل، مناظره مویزاب و فقاع عجمیان، ذیل مقامات حمیدی: مناظره مسافر عالم صورت با مسافر عالم معنی، مناظره چشم و دل: مذاکره دل غمخوار و چشم غیار، نزهة العاشقین: رسالة فی العشق.