گویششناسی یکی از شاخههای علمی زبانشناسی است که هدف آن گردآوری گویشها و توصیف علمی آنها میباشد. این کتاب به بررسی گویش قاین پرداخته است. قاین یکی از شهرستانهای خراسان جنوبی است که مرکز شهرستان قاینات است و بر سر راه جاده آسفالته مشهد به زاهدان قرار دارد. در این کتاب پس از بررسی مختصر اوضاع تاریخی و جغرافیایی قاین، نویسنده در بخشهای مختلف به توصیف واجی، مقایسهای آوایی میان فارسی رسمی و گویش قاین، صرف (ساختشناسی)، دستگاه فعل در این گویش، نحو و ساختمان واژگانی این گویش پرداخته است.
این کتاب افزون بر مقدمه، شامل دو فصل است؛ فصل اول واژه نامه و فصل دوم واژههای ویژه، واژههای مربوط به خرما و مفاهیم در ارتباط با آن و درخت خرما، وزنها و بازیها. واژهنامه به صورت فارسی ـ گویش تنظیم شده است. برابرهای گویشی به ترتیب الفبای لاتین و نام گویشها به ترتیب الفبای فارسی ذیل هر مدخل آمده است. در پیشگفتار کتاب نیز نکاتی در تعریف گویششناسی، ضرورت گردآوری گویشهای ایرانی و همچنین توضیح درباره تحقیقات و نگارشهای دکتر کیا در این حوزه آمده است.
دستور فرخ مشتمل بر دوکتاب است 1.صرف 2.نحو ، کتاب صرف مشتمل بر شش قسمت است و به شرح زیر: الف: اسم ب: صفت ج: ضمیر د: فعل ه: قیود و ظروف و: حروف. کتاب شامل سه فصل است فصل یکم در تعریف دستور و الفباء؛ فصل دوم بخش های سخن؛ فصل سوم تصریف یا گردش اسم. این جلد فقط راجع به اسم است
بر اساس نظر زبانشناسان، تحول زبان فارسی حدود هزارسال از زبانهای هندواروپایی دیگر نظیر فرانسوی جلوتر است؛ یعنی زبان رودکی و فردوسی امروزه برای ما قابل فهم است، در حالی که در هزارسال پیش زبانی به نام فرانسه وجود نداشته، بلکه گویشی از زبان لاتینی بوده که بهتدریج جداگانه تحول یافته و در قرن دوازده و سیزده میلادی صورت زبان پیدا کرده است. ولی واژگان زبان فارسی آمیختهای از زبانهای ایرانی، یونانی، آرامی، عربی، ترکی و زبانهای فرنگی است که لازم است هر گروهی جداگانه بررسی شود و ریشه تکتک واژگان مشخص شود. این کتاب دربرگیرنده واژگان دخیل اروپایی در زبان فارسی همراه با ریشهشناسی هر واژه است.
سابقه تاریخی ورود واژگان اروپایی و آمریکایی به زبان فارسی به ارتباط میان ایران و اروپا در زمان زمامداران شاه عباس اول و جانشینان او باز میگردد. در آن دوره سفرا و ایلچیان و جواهرفروشان و ... به ایران آمدند و با اوضاع جتماعی و ادبیات ایران آشنا شدند و در بازگشت به کشورهایشان سفرنامههایی نوشتند. این فرهنگ حاصل تلاش نویسنده در جمعآوری واژگان و کوتاهنوشتههای دخیل اروپایی و آمریکایی در زبان فارسی و سرانجام ریشهیابی و توصیف آنهاست.