موضوع این کتاب، بررسی، توصیف و ارائه ویژگیها و اصول گوناگون تحول و دگرگونی، گوناگونی، فراگیری مهارتها و نیز نظام آوایی، ساختواژی و دستوری زبان فارسی است. به این ترتیب، این کتاب اصول همه جنبههای طبیعی، کاربردی و ساختی زبان فارسی را شامل میشود؛ هرچند که در آن تنها مفاهیم پایه و اصلی گردیده است و از جزئیات هر بحث صرفنظر شده است.
کتاب قرائت فارسی و دستور زبان برای سال دوم دبیرستانها، طبق برنامه جدید وزارت فرهنگ و تصویب شورای عالی کتب درسی و تالیف سعید نفیسی، محمدعلی روحانی، محمد نصرالله، دکتر مهدی محقق است که در سال 1338 منتشر شده است.
زبان شیرین فارسی با پیشینه سه هزار ساله خود، فراز و نشیبهای زیادی را سپری کرده است. آغاز گسترش این زبان که با تشکیل دولت ماد آغاز می شود، آگاهی درستی در دست نیست، زیرا دوره کوتاه حکومت ماد، مجالی برای ترویج آن نبوده است. اما آنچه امروزه از آن برداشت می شود، زبان فارسی مادها، پایه زبان کردی امروز به ویژه زبان مردم اورامان است. زبان پارسیان، فارسی باستان بوده که یکی از زبانهای کهن ایرانی است. زبانهای ایرانی جزو زبانهای هند و اروپایی، شاخه ای از زبانهای هند و اروپایی است. این زبان با زبانهای مادی جدایی عمده ندارد. این هر دو زبان، آریایی شمرده شده و با زبانهای خوارزمی، سغدی، اوستایی، سکایی، و نظایر اینها خویشاوندی داشته است. باید بدانیم که در ایران کهن زبان فارسی در همه جا به یک شیوه جاری نبوده است، چنانکه امروزه هم در گیلان و مازندران و کردستان و لرستان و خراسان و اصفهان و یزد و کرمان و فارس با نواها و شیرینی هایی که در زبان و گویش آنها وجود دارد، همه اینها زبان فارسی است. در ایران باستان هم گویشها و نواهای زبان فارسی گوناگون بوده و هر دوره گویش مردمی که دولتمردان از میان آنها بر می خواسته اند، زبان رسمی روزگار می شده است...
موضوع کتاب حاضر در مورد فهرست نسخههای خطی فارسی موجود در کتابخانه موسسه شرق شناسی جمهوری چک-پراگ است مهدی مشکوه الدینی نویسنده کتاب در سال 1380 تا 1382 به مدت دوسال از جانب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان استاد مامور و مهمان در دانشگاه چارلز پراگ به تدریس زبان فارسی اشتغال داشت که در این دو سال موفق به جمع آوری 43 نسخه فارسی در میان نسخههای خطی عربی، ترکی، عبری و یونانی شد که چاپ آن توسط کتابخانه بزرگ آیت الله مرعشی نجفی (ره)- قم صورت گرفت
در این کتاب کوشیده شده تا بررسی و توصیفی متناسب درباره سیر بررسی زبان و نیز اصول مکتبها و نظریههای زبانشناسی از آغاز تا زمان کنونی ارائه گردد. از این لحاظ که روند سترگ زبانشناسی در اروپا از چشمههای دانش و پژوهش اندیشهگران سرزمینهای دیگر بهویژه هند و سرزمینهای اسلامی نیز سرشار شده و فرهنگهای یادشده در چگونگی گسترش آن تأثیری بسزا داشته است، در فصل اول سیر بررسی زبان در هند باستان و نیز سرزمینهای اسلامی از جمله ایران و نیز چگونگی آشنایی پژوهشگران اروپایی با آن ارائه شده است. سپس در فصول بعد درباره زبان در یونان، دستور زبان لاتین، برخی زمینههای نوین درباره بررسی زبان، زبانشناسی تاریخی و تطبیقی در سده نوزدهم و .... بررسی و تحلیل شدهاند.