فصلنامه «الزّبیر» از سوی «آکادمیِ اردو بَهاوَلپور» در شهر بَهاوَلپور، پاکستان منتشر میشود. شماره 11 این مجله که در سال 1967 میلای منتشر شد «ویژهنامه کتابخانهها» بود. مقالهها عبارتند از: اهمیت و نقشِ تاریخی کتابخانه در پیشرفت ملت/ [آقایِ] انیس خورشید؛ کتابخانههای عهدِ اسلامی/ محمد حفیظ الله پَلواری؛ کتابخانههایِ شاهان در شبهقاره/ حنیف شاهد؛ کتابخانههای ازبینرفته در شبه قاره/ اشرف علی؛ کتابخانه شاهان مغول/ سعید احمد رفیق؛ کتابخانه تیپو سلطان در هندوستان/ حکیم محمود احمد برکاتی؛ کتابخانه شاهانِ سرزمین اَوَد در هندوستان/ سبط الحسن؛ کتابخانه رضا رامپور در هندوستان/ عابد رضا بیدار؛ چند نوادرِ کتابخانه وزیرالدوله در شهر تونک در هندوستان/ حکیم محمود احمد برکاتی؛ نسخههای خطی کتابخانه معینالدوله در هندوستان/ محمد انصارالله نظر؛ کتابخانه دانشگاه عثمانیه در حیدرآباد دکّن در هندوستان/ سیدمحمد بیدَری؛ موزه سالار جنگ در هندوستان/ محمد حسن؛ برخی از کتابخانههای قدیمی شهرستان پَتنا در ایالتِ بیهار در هندوستان/ محمد حفیظ الله پَلواری؛ کتابخانه خدابخش در هندوستان/ محمد حفیظ الله پَلواری؛ کتابخانه ملی کلکتّه در هندوستان/ محمد حفیظ الله پَلواری؛ سیری در نسخههای خطی دانشگاه اسلامی عَلیگَر/ رشید احمد صدیقی؛ کتابخانه دانشگاه اسلامی عَلیگَر/ الحاج محمد زُبیر؛ کتابخانههای شهر دهلی/ سیدرشید احمد ارشد؛ کتابخانه نذیریه در شهر دهلی/ [آقای] نصیب اختر؛ کتابهای چاپیِ نایاب کتابخانه یحیی/ سید یحیی امام؛ کمی سیر در کتابخانه عمر یافعی در هندوستان/ سخاوت مرزا؛ کتابخانه دارالعلوم احمدیه سلفیه در هندوستان/ مولوی عبدالرحمان سلفی؛ مرحوم کتابخانه دِیسنا در هندوستان/ سید شهاب الدین دِسنَوی؛ کتابهای چاپشده نایاب به زبان اردو در کتابخانه عبدالرشید خان در کانپور در هندوستان/ محمد انصار الله نظر؛ کتابخانه ملی پاکستان/ اشرف علی؛ کتابخانههای دینی در سرزمین سِند در پاکستان/ رحمت فرّخ آبادی؛ کتابخانههای شهر سَکّر در پاکستان/ رحمت فرّخ آبادی؛ نوادرات علمی ناحیة اوچِ شریف در پاکستان/ مسعود حسن شهاب؛ کتابخانه محمدحسین آزاد در لاهور در پاکستان/ آغا محمد باقر؛ کتابخانه عمومی پَنجاب در پاکستان/ سید اسرار زیدی؛ کتابخانه دَیال سینگ در لاهور در پاکستان/ قادر حسن؛ کتابخانه کالج اسلامیه در شهر پیشاور در پاکستان/ کِی.بی.نسیم؛ کتابخانه مرکزی بَهاوَلپور در پاکستان/ علی احمد رفعت؛ کتابخانه دانشگاه کراچی در پاکستان/ محمد عثمان؛ چند کتاب چاپشده قدیمی به زبان ادو/ فضل الله قادری؛ چند کتاب چاپشده کمیاب در کتابخانه انجمن تاریخ در کراچی در پاکستان/ فضل الله قادری؛ گنیجنههای نسخههای خطی در کتابخانه وان میانه شریف در پاکستان/ محمد شفیع؛ دو کتابخانه شخصی در کراچی در پاکستان/ ثناء الحق؛ نسخههای خطی کتابخانه مظهر العلوم در کراچی در پاکستان/ عبدالرشید نعمانی؛ ذخیره نادری از نسخههای خطی/ عبدالعلیم چشتی؛ ذخیره نادری از هنر خوشنویسی/ محمد ایوب قادری؛ ذخیره خان مرحوم بهادر مولوی ظفر حسن / محمد ایوب قادری؛ من و کتابخانهام/ عبدالمجید قریشی؛ ذوق کتباندوزیِ من/ سید زاهد حسین؛ کتابخانه مُبارک اردو در محمدآباد در پاکستان/ سید زاهد حسین؛ کتابخانه حضرت شیخ الجامع/ حافظ غلام نصیرالدین شبلی مِهری؛ کتابخانه من/ بذل حق محمود؛ کتابخانه ایوان هند در لندن/ عاشق حسین بَتالوی؛ برخی از نسخههای خطی کتابخانه مانچستر در انگلستان/ مختارالدین راشدی؛ چند ساعت در موزه قاهره/ سید حسام الدین راشدی؛ کتاب، رفیقی مخلص و بیمنتّی در زندگی؛ مطالعاتِ من/ محمد ناظم نَدوی؛ چمن زندگی من کتاب است/ عبدالمجید قریشی؛ نویسندگان و تاجرانِ کتاب در دوره اسلامی؛ کتابخانه کودکان/ خالده شیخ؛ ترجمههای لاتینی و انگلیسی قرآن کریم/ عبدالماجد دریابادی؛ بررسیِ حشراتِ کتابها/ وقار بن الهی؛ کتابخانههای حرمین در عربستان/ مولانا نور احمد فریدی؛ کتابخانه عمومی پَنجاب در پاکستان/ عرفان چغتایی؛ کتابخانههای پاکستان شرقی (بنگلادش امروزی)/ و معرفی چند کتاب.
ایرانیان در گستره فرهنگ و دانش، سابقه ای طولانی دارند. آنان با تلاش های خستگی ناپذیر، گذشته درخشانی را آفریدند و در فرهنگ انسانی، نقش عمده ای ایفا کردند. وزش نسیم آزادی بخش اسلام بر ایران و تلاقی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی مناسبات دین و فرهنگ را به همراه داشت و ثمرات میمون و مبارکی برای بشر به بار آورد. این فرهنگ ایرانی-اسلامی پویا، غنی و گسترده بود، به طوری که مرزهای جغرافیایی را درنوردیدند و در شمال آفریقا هند و حتی اروپا راه یافت. بررسی این مناسبات و چگونگی خدمات متقابل ایران و اسلام ازبایسته های پژوهشی روزگار ماست. از همین رو دبیرخانه "دین پژوهان" با دعوت از متفکران و اندیشوران، غوررسی در این موضوع را وجه همت خویش قرار داد و در سلسله مقاله هایی که اینک پیش روی شماست زوایای این مهم را کاوید...
مجموعه حاضر چهارده مقاله از استاد کاظم مدیرشانه چی است. بعضی از این مقالات در زمان انتشار برای فارسی زبانان تازگی و اهمیت بیشتری از این زمان داشته است، زیرا آن زمان درباره کتابخانه های اسلامی یا بعض عناوین این مقالات مستقلا مقاله یا کتابی به فارسی وجود نداشت و آنچه در مطاوی کتابها چون کتاب شریف (النقض) یا در تاریخ ادبیات فارسی یا کتب شرح حال علما و امثال آن آمده بود به اجمال و بدون ترتیب زمانی و تاثیر و تاثر هریک از دیگری ذکر شده که خوشبختانه در این باره بعدا کتابهایی مستقلا و یا از عربی به فارسی انتشار یافت که از لحاظ جامعیت و دیگر جهات چون دسته بندی کتابخانه ها به: عمومی و خصوصی و در بخش نخست "عمومی" به مساجد و مدارس و خانقاه ها و در بخش دوم "شخصی" به کتابخانه های امرا، وزرا، علما، و ...، قابل توجه و حاوی اطلاعات مهمی در این راستا است. منتهی هیچ نوشته ای نیست که واجد همه اطلاعات باشد. به علاوه که همه منابع در دست همه نویسندگان نبوده و نیست...
ایرانیان در گستره فرهنگ و دانش، سابقه ای طولانی دارند. آنان با تلاش های خستگی ناپذیر، گذشته درخشانی را آفریدند و در فرهنگ انسانی، نقش عمده ای ایفا کردند. وزش نسیم آزادی بخش اسلام بر ایران و تلاقی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی مناسبات دین و فرهنگ را به همراه داشت و ثمرات میمون و مبارکی برای بشر به بار آورد. این فرهنگ ایرانی-اسلامی پویا، غنی و گسترده بود، به طوری که مرزهای جغرافیایی را درنوردیدند و در شمال آفریقا هند و حتی اروپا راه یافت. بررسی این مناسبات و چگونگی خدمات متقابل ایران و اسلام ازبایسته های پژوهشی روزگار ماست. از همین رو دبیرخانه "دین پژوهان" با دعوت از متفکران و اندیشوران، غوررسی در این موضوع را وجه همت خویش قرار داد و در سلسله مقاله هایی که اینک پیش روی شماست زوایای این مهم را کاوید...
این مجموعه دربرگیرندهی 65 مقالهی دومین همایش پژوهشهای ادبی است. این همایش در سال 1381 به همت مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و با همکاری انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه الزهرا برگزار گردید. مقالات عرضه شده در این مجموعه "زبان و ادبیات ایران باستان"، "ادبیات فارسی کلاسیک"، "ادبیات معاصر"، "زیباشناسی و بلاغت"، "نقد ادبی و ادبیات تطبیقی"، "زبان و ادبیات فارسی در خارج از مرزها"، "مطالعات زبانشناسی".