کتابخانه مجازی ادبیات

نعت پيامبر يكي از شگردهاي ادبي است كه در دوره‌هاي مختلف شعر فارسي به دليل اعتقاد و ايمان شعرا تا به امروز رواج يافته است. نظامي نيز در ابتداي منظومه‌هاي عاشقانه خود در اين باره تمام احساسات زيبايي‌شناسانه خود را در توصيف پيامبر به كار مي‌گيرد. او با استناد به آيات و احاديث و معرفي شخصيت والاي محمد و مقايسه او با ساير انبيا و توصيف منش و اخلاق نيكوي محمد، مدايح محمدي را سروده است و تمام مثنوي‌هاي خود را با نام پيامبر زينت داده است. در اين مقاله جنبه‌هاي محتوايي نعت در خمسه نظامي بررسي گرديده و از آنجا كه اين مضمون در مدايح نظامي دست‌‌مايه آفرينش ادبي شده است، به ويژگي‌هاي ادبي و هنري نعت‌ها نيز پرداخته شده است. وي در اين مديحه‌ها اسلوب خاص خود را دارد و همچنان از تركيبات بديع و عبارات سليس و تلميحات و تصاوير خيال براي مدح استفاده مي‌كند. البته اين مدايح فقط بستري براي آفرينش آرايه‌ها و ايماژها نيست؛ بلكه انديشه‌هاي كلامي و غيركلامي شاعر درباره پيامبر را نيز نشان مي‌دهد.

حدیث اوائل با سه شاخه روایی ِعقل، قلم و نور نبی دست کم در سه دسته از متون حدیثی و تفسیری، متون فلسفی و متون ادبیات عرفانی بازتاب گسترده‌ای یافته است. در دو دسته نخست، مقصود اصلی، تعیین و تبیین نخستین مخلوق و کیفیت صدور آن از واحد است. در دسته سوم هم این حدیث بیشتر بازتاب ذوقی و ادبی پیدا کرده و اغلب بر پایه دو شاخه از حدیث، یعنی نور محمدی و عقل کلی (عقل اول) شکل گرفته است. در دسته سوم، بازتاب این حدیث را می‌توان در سه شکل برشمرد: 1. ترکیب ادبی؛ 2. فصل‌ها و باب‌های مستقلی که به عقل و انواع آن و همچنین به مدح پیامبر(ص) اختصاص دارد؛ 3. منظومه‌های تمثیلی که در آن‌ها عقل، شخصیت اصلی تمثیل یا قصه تمثیلی است. متون عرفانی- ادبی مورد بحث در این جستار محل درآمیختن محتوای حدیث با آرایه‌های ادبی از قبیل تلمیح، تصریح، استعاره و تشبیه است.