اگر بتوان همه احوال و آثار مولانا را در یک واژه خلاصه کرد، آن واژه بیشک «عشق» است. عشق بنیادیترین، کلیدیترین و متجلیترین واژه در دیوان کبیر یا کلیات شمس است. از 40326 بیت دیوان کبیر مولانا، در 4603 بیت واژه عشق یا واژههای مرتبط با آن نظیر عاشق، عاشقی، معشوق، عاشقانه و ... به چشم میخورد و این صرفاً ابیاتی است که واژه عشق یا ترکیبات آن به تصریح در آنها ذکر شده است والا ابیات فراوانی وجود دارد که حاوی مضامین مرتبط با عشق یا تعابیری دیگر همچون محبت، مودت، دوستی و ... است. در این کتاب عشق و کلمات همریشه با آن در دیوان کبیر یا کلیات شمس سروده مولانا واژهیابی شده است؛ بدین نحو که کلیه ابیاتی که در آنها کلمات عشق، عاشق، معشوق، تعشق و .... به کار رفته، استخراج گردیده است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
بحث آغازین کتاب درباره "عشق "است که از آن به مثابه موهبت الهی و دست مایه عرفان یاد شده است .در پی آن، دیدگاههای فلاسفه یونان کهن، نیز روان شناسان و عارفان نامآور پس از اسلام همچون حلاج، بایزید، احمد غزالی، و عین القضات در خصوص عشق تحلیل میشود .مبحث بعدی کتاب درباره شناخت منابع شرقی و غربی عرفان است و از این رهگذر، مسیر آن از بودا و زردتشت تا افلاطون و پلوتن و حکمای اسکندریه، همچنین عرفان یهودی و مسیحی و ماندایی به تفصیل پی گرفته شده است .در بخش مربوط به "تصوف اسلامی "شکلگیری آن در قرن دوم هجری شرح و تحلیل شده افزون بر آن، فرق میان عرفان و تصوف، سیر تصوف از آن هنگام تا قرن نهم هجری (دوران کمال رواح آن) باز نموده شده و از بزرگان و مشایخ این قرون به اختصار سخن رفته است .بخش دوم کتاب (جلوههای عشق و عرفان در شعر فارسی) اشارتی است به زندگی شاعران عارف که با نمونههایی چند از سرودههای آنان فراهم میآید .