کتابخانه مجازی ادبیات

پیدایش، رشد، اعتلا و زوال جنبش های سیاسی و اجتماعی معاصر ایران در کنار تحولات و رخدادهای متعدد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، جابجایی قدرت ها و نخبگان حکومتی و تغییرات گسترده در عرصه اجتماعی و سیاسی تاریخ معاصر ایران، به دلیل اهمیت و تأثیرات شگرف و متنوع آن، سبب گشته است تا از سوی پژوهشگران، مورخان و تحلیل گران حوادث اجتماعی و نخبگان سیاسی مورد تجزیه و تحلیل و نقادی و تقریر و تبیین قرار گیرد. تنوع و کثرت نگاه ها و اختلافات در نگاشته های تاریخی این دوره باعث پیچیدگی و سختی فهم و درک درست محققان و اندیشه گران این عرصه در تشخیص سره از ناسره و کشف درست حقایق تاریخی گردیده است. تاريخ نگاري و نوع نگاه مورخان به پديده هاي تاريخي از منظر ملي گرايي و شرح و بسط اين رويدادها و حوادث گذشته و حال بر آن اساس، مقوله اي است که در کنار ساير رويکردهاي اين جريان از جمله نمودهاي ادبي، جلوه ويژه و متفاوتي از نوع رسمي و مرسوم خود در جامعه ايراني داشته است. بررسي تاثيرات اين جريان فکري و فرهنگي در حوزه فرهنگ، خاصه تاثيراتي که تاريخ نگاري و تاريخ نگاران از آن گرفتند و تبعات و پيامدهاي آن در ساير بخش هاي اين حوزه، در تاريخ معاصر ايران، موضوع دامنه دار و چالش برانگيزي بوده که کم تر به حد کفايت مورد پژوهش و توجه محققان واقع شده است. پژوهش حاضر به بررسي ويژگي هاي اين جريان در تاريخ نگاري معاصر ايران مي پردازد و تاثيرات و تاثرات حاصل از رويکرد متفاوت اين تاريخ نگاري و مورخان و مولفان آن را از حيث شيوه هاي متفاوت نگرشي و نگارشي پي مي گيرد.

مولف در این کتاب اشعار نظیری و عرفی را با هم مقایسه کرده است و برای نشان دادن این که دو شاعر هم زمان و هم سبک در حالی که شباهتهای فراوانی با هم دارند چقدر می توانند با یکدیگر تفاوت داشته باشند و این مقایسه که بین دو شاعر سبک هندی به وجود می آید، جذاب و شیرین به نظر می رسد. نویسنده در ضمن مقایسه، به بررسی و نقد شعر هر دو شاعر هم پرداخته است .

اين مقاله سخن منثور صوفيانه را در دو گونه متقابل رده‌بندي مي‌کند: يکي سخن مغلوب و ديگري سخن متمکن. دو اصطلاح مغلوب و متمکن را برخي از صوفيان در آثارشان به کار برده‌اند. بنياد تفاوت‌هاي اين دو گروه از متن‌ها عبارت‌انداز: خاستگاه معرفتي، منبع آگاهي، محتواي متن و نقش و کارکرد زبان. متن‌هاي متمکن منطبق بر آگاهي گروهي و ايدئولوژيک و حاوي مفاهيم اجتماعي و عقايد گروه صوفيان‌اند، وضعيتي را سازمان‌دهي و تثبيت مي‌كنند و زبان در آن‌ها نقش تنظيم‌كنندگي دارد. دسته دوم متن‌هاي مغلوب‌اند که مولود تجربه‌هاي شخصي‌اند و جهان‌متني و تصويري تازه‌اي مي‌سازند. از لحاظ دلالي، متن مغلوب گشوده و تاويل‌پذير است و قطب استعاري زبان در آن غلبه دارد؛ اما متن متمکن در شمار متن‌هاي بسته است. مقاله در پايان، سير دگرديسي زبان نثرهاي صوفيانه را از جانب کلام متمکن به سوي کلام مغلوب بيان مي‌کند.

سال‌هاست بر سر نامگذاری سبک شعر فارسی روزگار صفویان مشاجره می‌رود، با آنکه عنوان سبک هندی تقریباً از مشهورات مسلم است. این روزها همچنان تلاش و تکاپو برای «اصفهانیاندن» سبک این دوره در محافل ادبی ادامه دارد و ایرانیان می‌کوشند تا سبک را به اعتبار زادگاه آن «اصفهانی» بنامند. اما واقعیت تاریخی در روند دگردیسی شعر فارسی در سده‌های 11ـ12 ق دو سبک متفاوت را نشان می‌دهد: یکی سبک رایج در مرکز ایران و هند، در قرن 11 ق که در نازکی خیال و دقایق شعر متعادل‌تر است و آن را باید اصفهانی نامید و دیگری سبکی آکنده از خیال‌های پیچیده و دور که در قرن 12 ق در هند رونق یافت و اساساً با مبانی زیبایی‌شناسی و ذوق و بلاغت هندی همسو بود.