کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

مهدی‌قلی‌خان هدایت اولین بار در سال 1325 در کابینه سلطان علی‌خان وزیر افخم به وزارت علوم منصوب شد. در کابینه میرزا علی‌اصغر خان اتابک نیز در همین سمت بود؛ اما در کابینه‌های ابوالقاسم خان ناصرالملک و حسینقلی‌خان مافی نظام السلطنه وزیر دادگستری شد و در برپایی عدلیه نوین زحمات زیادی را متحمل شد. در سال 1326 در کابینه نظام السلطنه ابتدا وزیر عدلیه و سپس وزیر فرهنگ شد. او عملاً هم‌پا و همراه بخشی مهم از تاریخ ایران بوده و در مدت حیات خود ضمن انجام خدمات فرهنگی و ادبی بسیار، مردی درستکار، صادق، لایق، صمیمی، پرکار، مطلع و مدبر بود. این کتاب چهارمین بخش از «گزارش ایران» اوست که به لحاظ اهمیت تاریخی که دارد و اینکه روشنگر بسیاری از مسائل و پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها درباره نقش‌آفرینان انقلاب مشروطیت ایران است. این کتاب می‌تواند گزارش مستند و جامع و بیان صادقانه‌ای از حوادث و رویدادهای مربوط به برپایی مشروطیت باشد.

خاطرات و شرح زندگانی رجال سیاسی هر عصری از مهم‌ترین منابع تاریخی آن عصر به‌شمار می‌رود. منبعی که دربردارنده اطلاعات باارزش تاریخی و اجتماعی است که در کمتر کتاب تاریخی یافت می‌شود. مهدی‌قلی خان هدایت از معدود رجال معاصر ایران است که شرح وقایع زمان و خاطرات خود را در این کتاب با عنوان «خاطرات و خطرات» به رشته تحریر درآورده است. این اثر دربردارنده بخش زیادی از نظرات و آراء هدایت است. این کتاب به صورت نثر و در سال‌های پایانی عمر هدایت، یعنی ۱۳۲۹هـ.ش نوشته شده است و از آن نظر اهمیت فراوانی دارد که آخرین دیدگاه‌های هدایت را درباره مسایل گوناگون به تصویر می‌کشد و تا حدود زیادی دیگر آثار وی را تحت‌الشعاع خویش قرار داده است. نکته مهم‌تر آنکه هدایت در سال‌های پایانی عمر این کتاب را نوشته و چنان‌که خود اشاره کرده، بدون واهمه و محافظه‌کاری سیاسی، دست به نگارش آن زده است.