کتابخانه مجازی ادبیات

زنده‌یاد عباس اقبال آشتیانی از مورخان دانشمند ایرانی اثری گرانبها درباره تاریخ وزیران دستگاه فرمانروایی سلجوقیان ایران از خود به یادگار گذاشته است و در آن از سرگذشت این وزیران که ایرانی بوده‌اند یاد می‌نماید. سلاطین بزرگ سلجوقی که نام و نشان این سلسله از ایشان است این شش نفرند: سلطان رکن‌الدین ابوطالب محمد طغرل (429 ـ 455)، سلطان عضدالدوله آلب ارسلان محمد (455 ـ 465)، سلطان جلال‌الدوله معزالدین ابوالفتح ملکشاه (465 ـ 485)، سلطان رکن‌الدوله ابوالمظفر برکیارق (485 ـ 498)، سلطان غیاث‌الدین ابوشجاع محمد (498 ـ 511) و سلطان معزالدین ابوالحارث احمد سنجر (511 ـ 522).

بخش عمده‌اي از نارضایتی عمومی در عصر سلجوقی که در فریاد و فغان شاعران از اوضاع زندگی و زمانه بازتاب پیدا کرده است، ارتباط مستقیم به حکومت و سیاست دارد. در این دوره، اداره بخش‌هاي عمدهاي از مملکت در دست حاکمانی قرار می‌گیرد که از نظر سنّ و سال به بلوغ لازم نرسیده‌اند و از نظـر سواد و تجربه، اشراف کافی بر امور ندارند و مجموعه‌اي از افراد جاهل و عاري از اهلیت نیز گرداگرد حکومت و نهادهاي آن را فراگرفته‌اند و همه این عوامل عرصه را بر صاحبان اندیشه و هنر بسیار تنگ کرده است. وقتی شاعران و نویسندگان با تصوراتی که از حکومت آرمانی و تصویرهایی که از تاریخ گذشته دارند بـه ارزیابی امور می‌پردازند، امیدواری‌هاي خود را براي بهبود جامعه به کلّی از دست می‌دهند و فریاد ناخرسندي سر می‌دهند. دلایل دیگر این نارضایتی و انتقادگري از زمانه را باید در عواملی چون تنوع فکر و فرهنگ و هنر، و فعالیت فرقه‌هاي گوناگون مذهبی و فراوانی شاعران و گستردگی حوزه جغرافیایی حضور آنهـا و تنوع سبک‌هاي فردي نیز جستجو کرد که هم حکومت‌ها و هم شاعران از آزادي عمل و استقلال منطقه‌اي برخوردارند چرا که کثرت دربارها و سلیقه‌ها و به تبعیت از آن، وجود آزادي انتخاب در جامعه‌ و امکان ترك دربارهاي نادلخواه و روي آوردن به دربارهاي دلخواه به وسیله شاعران نگرش باز و جسارت‌آمیزي به آنها میبخشد. به این خاطر است که بیشترین شکوه‌ها و گله‌گزاری‌ها از زمانه در این دوره انجام گرفته است.