«ملامتیه»یکی از فرق صوفیه در تاریخ تصوف ایرانی ـ اسلامی است که گسترش و تأثیر قابل توجهی در میان اهل تصوف، نویسندگان و شاعران عارفمسلک داشته است. اندیشه ملامت اول بار در نیشابور و از سوی حمدون قصار نیشابوری بروز کرد. ابوعبدالرحمن سلمی که خود در نزد بو عمرو بن نجید درس خوانده و پیرو طریقه ملامتیه بوده است، در کتاب «طبقات الصوفیه» از حمدون قصار نیشابوری و طریقه ملامت سخن رانده است و در این باب مرجعیت بیشتری دارد. در میان اهل تصوف دو گروه شاخص وجود داشتند: اهل صحو، اهل سکر. گروه اول به حفظ ظواهر شریعت و دوری از شطح و سماع اعتقاد داشتند و گروه دوم به ظواهر شریعت اعتنایی نداشتند و اهل شور و سماع صوفیانه بودند، ملامتیه دستهای بودند که نه اعتقاد به سکر داشتند و نه معتقد به اهل صحو بودند. در مقاله حاضر به بررسی بیشتر اندیشه ملامت با محوریت زندگی و تفکر حمدون قصار نیشابوری پرداخته شده است.
تذکرةالاولیاء کتابی عرفانی است به نثر ساده و در قسمتهایی مسجع، که در شرح احوال بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه توسط فریدالدین عطار نیشابوری به فارسی نوشته شدهاست. تذکرةالاولیاء کتابی درباره زندگی، حالات، اندیشهها و سخنان عارفان و مشایخِ تصوف است، و به ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمتآمیز صوفیان بزرگ می پردازد.این کتاب مشتمل است بر مقدمه و ۷۲ باب که هر باب به زندگی یک صوفی پرداخته است و در ابتدای هر باب سخنانی مسجع در تمجید و ثنای صوفی بیان شده و سپس سخنان و داستان ها درباره صوفی آورده شده است.نخستین باب به حالات و سخنان جعفر صادق اختصاص یافتهاست، و باب هفتاد و دوم به حسین بن منصور حلاج .
شرح اصطلاحات تصوف، اثر سید صادق گوهرین، در 8 جلد و به زبان فارسی است.نویسنده، مقدمه بسیار مفصلی بر جلد اول کتاب نوشته که در آن درباره تاریخ تصوف و ارتباط آن با اسلام و بهخصوص شیعه و همچنین فرقههای متصوفه و... توضیح میدهد. وی انگیزه اولیه نگارش این اثر را تشویق استادش بدیعالزمان فروزانفر و دیدن خوابی میداند که در آن پیامبر خدا به وی توصیه به این امر کرده است. او درباره طرز تدوین و تنظیم کتاب مینویسد: در جمعآوری اصطلاحات صوفیان، از قدیمترین آثار موجود این طایفه تا قرن هفتم هجری که زمان زندگانی مولانا و آثار گرانبهای او از جمله مثنوی معنوی اوست، بسنده کردم و در این جمعآوری سعی کردم که پیوسته از پرارزشترین متونی که مورد قبول مشایخ این مسلک است استفاده شود. در شرح اصطلاحات، از کتابهای پس از قرن هفتم و همچنین از تفاسیر قرآنی صوفیان و کتب تاریخی و تذکرههای آنان نیز استفاده شده است. نویسنده ذیل هر اصطلاحی عین عبارتی را که پیشوایان صوفیه در آثارشان آوردهاند، بدون کموکاست نقل میکند. سپس برای درک بیشتر مفاهیم بسیاری از اصطلاحات، ذیل عنوان اقوال مشایخ، گفتار پیشوایان معروف این طایفه را میآورد. پس از آن، در حاصل کلام، به شرح و توضیح آنچه در نقل عبارات و کتابها و اقوال مشایخ آورده شده، میپردازد. او سرانجام ذیل عنوان «اما در مثنوی» میکوشد با نقل اشعار مثنوی آنچه را که مولانا در بیان هر اصطلاحی آورده است، نقل کند و شروحی بر آن بنویسد.