یکی از سفرنامههای مربوط به دوران صفویه، سفرنامه کاتف یکی از بازرگانان روس است که به ایران سفر کرده است. فدت آفاناس یویچ کاتف شرح مشاهدات خود را در ایران در سالهای 1623 و 1624 میلادی به رشته تحریر درآورده است. در زمان حكومت دولت صفویه، روسیه از برخورد با ایران پرهیز می كرد زیرا اگر این برخورد صورت می گرفت، امنیت گرجستان به خطر می افتاد و همچنین دشمن مشترك آنان یعنی عثمانی، از تضعیف ایران یا روسیه در جنگ، بهره می برد و بر سیطره خود بر سرزمین های اطراف می افزود. علاوه بر اینها ، ایران، بازار خوبی برای كالاهای روسیه بود و نزاع با ایران، سبب تحریم كالاهای روسی و ضرر و زیان مالی و تجاری آنها می شد. در این میان كاتف در سال ۱۶۲۳ به عنوان تاجری كه اجناس تزاری را داد و ستد می كند، با كالای دولتی روسیه از طریق استرخان راهی ایران شد. او در واقع بازرگانی بود كه از طرف دولت روسیه برای بازرگانی رهسپار ایران شده و به ماموریتی تجاری فرستاده شد. مسیر حركت او ، از مسكو آغاز شد و از قفقاز گذشت تا به اصفهان رسید. كاتف در طول مسیر خود ، آنچه از خطرهای راه، شیوه زندگی، خصوصیات اخلاقی، تجارت و صنعت مردم سر راه خود دیده را به قلم آورده و در پایان نیز از زندگی پرجنب وجوش مردم پایتخت (اصفهان) سخن گفته است
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
کتاب مأموریت ادبی از خوانسار تا شیراز در اصل سفرنامه ای در زمینه دومین کنگره دبیران زبان و ادبیات فارسی کشور است که به مدت یک هفته در مرداد ماه سال 1347 و در شهر شیراز منعقد گردید. این سفرنامه که به قلم دکتر محمد حسین تسبیحی به نگارش درآمده، نخستین بار به مدت یک سال در روزنامه فردا و به صورت گفتارهایی مسلسل به چاپ رسید و در حقیقت این کتاب چاپ دوم مأموریت ادبی است. تسبیحی در سال 1347 از ریاست وقت ادارا آموزش و پرورش خوانسار جناب آقای حاج فضل الله ملکی مأموریت پیدا کرد که در این کنگره شرکت بنماید. ایشان که پس از یک سفر به تهران و گلپایگان موافقت ضمنی خود را اعلام نموده بود، سرانجام عازم این شهر گردید. ایشان در طی مسیر در شهرهایی چون شهرضا توقف نموده و توصیفات ادبی خوبی از این شهر ارائه کرده است. سپس به هر نقطه یا شهری نیز که می رسیده به توصیف آنجا پرداخته تا به شیراز رسید. وی نه تنها توصیف جامعی از چگونگی برگزاری کنگره و حتی سخنرانی های آن پرداخته، بلکه توصیفات زیبا و ادبی واری نیز از آثار مهم تاریخی و مذهبی این شهر چون آرامگاه حافظ و سعدی، شاهچراغ (ع)، تخت جمشید و ... ارائه کرده است. بدین سبب تهیه این کتاب و خواندن آن برای حتی شده پاره ای ساعت خالی از لطف نیست.