در پژوهش حاضر تلاش شده شناختی کلی از آگاهیها، نگرشها و رفتارهای اجتماعی فرهنگی مردم ساکن در مناطق شهری کشور به جز شهر تهران به دست داده شود . بدین ترتیب، محتوای کتاب متضمن مطالبی است در حوزههای مختلف جامعهشناسی ایران (مانند فرهنگ، ارزشهای اجتماعی، باورداشتها، خانواده، ازدواج، وسایل ارتباط جمعی، گذران اوقات فراغت، روابط گروهی، رفاه اجتماعی، روانشناسی اجتماعی و .(... مباحث کتاب در سه بخش و شانزده فصل تنظیم شده است .بخش اول که شامل مبانی پژوهش است از دو فصل :"نگرش نظری بر موضوع پژوهش)" و "هدف و روش پژوهش" تشکیل یافته است .بخش دوم یا بخش اصلی کتاب که "یافتهها" در آن آمده فصل سوم تا شانزدهم را در برمیگیرد، به گونهای که هر فصل به یک مقوله فرهنگی اجتماعی اختصاص یافته و این موضوعات را شامل میشود :"ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی جامعه مورد بررسی"، "نگرشهایی درباره ازدواج و خانواده :هنجارها و ارزشها"، "کاربرد رسانهها"، "روابط و مشارکت اجتماعی"، "نحوه گذراندن اوقات فراغت"، "فرهنگ و جنسیت"، "رضایت اجتماعی" "ویژگیهای رفتاری"، "عقاید و نگرشها درباره نیروهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی"، "ارزشهای اجتماعی"، "رفتارهای مذهبی"، "باورداشتها و پندارها"، "آگاهی و نگرش درباره امور و مسائل مرتبط با ایران و جهان" و "آگاهیهای عمومی" .بخش پایانی کتاب شامل خلاصه، نتیجهگیری، پیشنهادها، فهرست منابع و ضمایم است .
ایرانیان در گستره فرهنگ و دانش، سابقه ای طولانی دارند. آنان با تلاش های خستگی ناپذیر، گذشته درخشانی را آفریدند و در فرهنگ انسانی، نقش عمده ای ایفا کردند. وزش نسیم آزادی بخش اسلام بر ایران و تلاقی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی مناسبات دین و فرهنگ را به همراه داشت و ثمرات میمون و مبارکی برای بشر به بار آورد. این فرهنگ ایرانی-اسلامی پویا، غنی و گسترده بود، به طوری که مرزهای جغرافیایی را درنوردیدند و در شمال آفریقا هند و حتی اروپا راه یافت. بررسی این مناسبات و چگونگی خدمات متقابل ایران و اسلام ازبایسته های پژوهشی روزگار ماست. از همین رو دبیرخانه "دین پژوهان" با دعوت از متفکران و اندیشوران، غوررسی در این موضوع را وجه همت خویش قرار داد و در سلسله مقاله هایی که اینک پیش روی شماست زوایای این مهم را کاوید...
در پژوهش حاضر کوشیده شده ضمن بررسی تاریخی تحولات اجتماعی مانند نقش مذهب و چگونگی حرکتهای مذهبی سیاسی، تغییرات تشکیلات اداری در چارچوب رویدادهای سیاسی و اقتصادی ایران عصر قاجار معرفی و ارزیابی شود. افزون بر آن مباحث تنظیمات و قوانین در دوران قاجار تاسیس انجمنها و احزاب و گسترش آنها از جمله موارد قابل توجه در بررسی حاضر است. در آغاز کتاب منابع این اثر و محتوای آنها معرفی شده است. روند گسترش تاریخی قاجار، حکومتهای عصر قاجار، ساختار حکومت در دوران قاجار (نظام و تشکیلات اداری حکومت، و تقسیمات کشوری و اداری)، سازمان لشکری در دوران قاجار، سیاست مذهبی در عصر قاجار، طبقات و سلسله مراتب اجتماعی در عصر قاجار، تنظیمات و قوانین در دوران قاجار، سیاستهای فرهنگی در عصر قاجار، روابط خارجی ایران در دوران قاجار، امتیازها و قراردادهایی که از جانب اتباع و یا دولتهای بیگانه با ایران منعقد شده است، جنبشهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، و گسترش گروهها و احزاب سیاسی در عصر قاجار.
نویسنده در این کتاب درصدد شناختن و شناساندن شیخ نجمالدین کبری از سرآمدان مکتب روحانی اسلام است. شیخ نجمالدین کبری، شیخ کبیر و شیخ ولیتراش از بزرگترین عرفا و دانشمندان ایرانی قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم هجری قمری است که طریقت وی به نام اویسیه کبرویه مشهور است. او یکی از مشخصترین نوادر عالم عرفان بوده و ظهور ایشان تحولی خاص در مکتب تصوف ایجاد نموده است. وی در سال 540 قمری در یکی از شهرهای خوارزم به نام خیوق یا خیوه پای به عرصه وجود نهاد. خیوه که بعدها به جرجانیه و اورگنج شهرت یافت مأوای دائمس حضرت شیخ بوده است و قسمت اعظم عمر خود را در آنجا گذرانیده است. با در نظر گرفتن تاریخ ولادت و شهادت حضرت شیخ یعنی سالهای 540 و 618 باید سنین عمر ایشان را بالغ بر 78 سال دانست.