پانتورانیسم بهعنوان یک فراخوان سیاسی جهت اتّحاد ترکان جهان، حرکتی نسبتاً جدید و متأخر است؛ زمینههای فکریاش در اوایل قرن بیستم فراهم شد و در خلال مراحل پایانی جنگ اوّل جهانی در یک برنامه عملی جهت توسعهطلبی ترکان عثمانی به سمت ایران، قفقاز و آسیای میانه تبدیل شد؛ فراخوانی که بهرغم افتوخیزهایی چند، هیچگاه از افق سیاسی ترکیه خارج نشد و امروزه نیز شاهد دور جدیدی از آن هستیم. کتاب افسانه پانتورانیسم به قلم زاره واند ـ نام مستعار زوان و وارتوهی نعلبندیان ـ یکی از نخستین و جامعترین پژوهشهایی است که در اندک زمانی بعد از دور اوّلِ فراز و فرود این حرکت در اواسط دهه 1920 میلادی منتشر شد.
کتاب حاضر نخست مقاله ای مفصل در زمینه علایق فرهنگی و اقتصادی میان ایران و آسیای مرکزی بود که مسبوق به حضور مولف در دانشگاههای جمهوری های آسیای مرکزی و سابقه پژوهش علمی و روشمند در این موضوعات به نگارش در آمد. پس از آن در سال 1375 به مدد مطالعات و پژوهش مفصل و در آخر با اصلاحات و اضافات دیگری فرجام خویش را به شکل نوشته حاضر یافت...
هدف کتاب حاضر، که بر اساس مقالات منتشر شده در مجموعه بررسی آسیای مرکزی تهیه شده است، ارائه پیشرفتهایی است که باستان شناسی در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی حاصل کرده است. تاکید این بررسی بر آن قسمتی است که به "جماهیر شوروی آسیای مرکزی" (شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، اوزبکستان و ترکمنستان) شهرت یافته است.