کتابخانه مجازی ادبیات

اشعار این مجموعه کسی است که هیچگاه متظاهر به شاعری نبوده و اصراری در نشر آثار خود نداشته است. شعر را برای دل خود سروده و آنرا وسیله ای برای بیان احساسات و تسکین رنجهای درونی خود دانسته است...

سید احمد بهشتی شیرازی، در کتاب شرح جنون: تفسیر موضوعی دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، در پی آن است تا با معرفی فرهنگ ادبی که حافظ شیرازی از متن آن برخاسته است و مطالع تطبیقی مضامین اشعار او و دیگر شعرای نامور فارسی‌، نقبی به کنه شعر او بزند. کتاب شرح جنون یکی از کتاب‌های نایاب و قدیمی است که به تفسیر موضوعی غزلیات حافظ می‌پردازد. (متاسفانه به دلیل عدم موجود بودن بخش پیشگفتار و مقدمه، این نسخه بدون صفحات ابتدایی منتشر شده است و محتوا مطابق نسخه نمونه آغاز می‌شود.) درباره لسان‌ا‌لغیب و مشرب او، در تفسیر شاهکارهای شعری وی دو شیوه وجود دارد. عده‌ای رندی‌های او را ظاهری می‌دانند و شراب و شاهد و ساقی او را ظاهری تلقی می‌کنند و عده‌ای از آنچه او گفته تعابیر باطنی دارند. سید احمد بهشتی شیرازی از جمله گروه دوم است.

روشی که در ترجمه و تفسیر و تحشیه مجلد جدید بکار برده است، همچنان ادامه اساس و مبنای کار سابق است، یعنی تفسیر مثنوی با مثنوی. فرقی که با نسخه اصل دارد در آن کتاب مسائل به اختصار ضبط شده است و در اثر حاضر به تفصیل قائل شده و توضیحات لازم و کافی و وافی، در پاورقی درج و دقیقه ای فروگذار نگرده است.مطالبی بسیار که از افاضات استادان علامه استفاده شده بود با رعایت حقوق معنوی شان بدون تصرف نقل گردیده است. آنچه حائز اهمیت است و حاجت به بیان دارد، آوردن هشتصد بیت از دفترهای ششگانه به عنوان شاهد مثال برای شرح اشعار مندرج حاضر است. در تعثیب این منظور، هفتاد آیه شریفه قرآن کریم را، با توجه به مندرجات کتاب مستطاب کشف الاسرار و عده الابرار، و سایر متون تفسیری عامه و خاصه به نقل ترجمه آیات و تفسیر و تاویل آنها پرداخته است، چون توجه تام در اصل کتاب به نقد ادبی و مقایسه سبک و روشهای شارحان معطوف است، در اثر حاضر از این نکته نیز غفلت نورزیده است.

«مثنوی معنوی» مولانا از بزرگترین آثار منظوم ادب پارسی و عرفان اسلامی است. این اثر جاودان که در شش دفتر تنظیم بنا به خواهش یکی از مریدان، حسام الدین چلبی، سروده، حسام الدین اصرار می ورزد که مولانا به سبک الهی نامه عطار اشعاری را بسراید که بیانگر آموزه های طریقت و حقیقت عرفانی جهت بره و حظ مریدان و طالبان باشد.مولانا نیز به درخواست یار غار خویش لبیک گفته و به مدت چهارده سال تا هنگام وفات خویش به سرودن مثنوی همت گماشت. این کتاب از ۲۶٬۰۰۰ بیت و ۶ دفتر تشکیل شده و یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام است. این کتاب در قالب شعری مثنوی سروده شده‌است؛ که در واقع عنوان کتاب نیز می‌باشد. اگر چه قبل از مولوی، شاعران دیگری مانند سنائی و عطار هم از قالب شعری مثنوی استفاده کرده بودند ولی مثنوی مولوی از سطح ادبی بالاتر برخوردار است. در این کتاب ۴۲۴ داستان پی‌درپی به شیوهٔ تمثیل داستان سختی‌های انسان در راه رسیدن به خدا را بیان می‌کند. هجده بیت نخست دفتر اول مثنوی معنوی به نی‌نامه شهرت دارد و چکیده‌ای از مفهوم ۶ دفتر است. این کتاب به درخواست شاگرد مولوی، حسام‌الدین حسن چلبی، در سالهای ۶۶۲ تا ۶۷۲ هجری/۱۲۶۰ میلادی تألیف شد. عنوان کتاب، مثنوی، در واقع نوعی از ساختار شعری است که در این کتاب استفاده می‌شود. مثنوی مولوی، همانند بیشتر مثنوی‌های صوفیانه، به صورت عمده از «داستان» به عنوان ابزاری برای بیان تعلیمات تصوف استفاده می‌کند. ترتیب قرار گرفتن داستان‌های گوناگون در این کتاب ظاهراً نظم مشخصی ندارد. شخصیت‌های اصلی داستان‌ها می‌تواند از پیامبران و پادشاهان تا چوپانان و بردگان باشد. حیوانات نیز نقش پررنگی در این داستان‌ها بازی می‌کنند. حکایات موجود در مثنوی از منابع مختلف قدیمی‌تر آمده‌اند. برخی عیناً در مثنوی‌های عطار نیشابوری همچون منطق‌الطیر موجودند. برخی همچون داستان خلیفه و لیلی، پادشاه و خانه کمپیر، استر و استر، محمود و ایاز، گنج نامه، حلوا ساختن جهود و عیسوی و مسلمان از مقالات شمس استخراج شده‌اند. آخرین داستان مثنوی (شاهزادگان و دژ هوش ربا)، با وفات مولوی ناتمام ماند. دفتر ششم مثنوی از همین روی دفتری ناتمام است. فرزند او مثنوی زیبایی دارد که در آن از مرگ پدر و ناتمام ماندن مثنوی گله کرده‌است. اصل داستان را البته جویندگان می‌توانند در مقالات شمس تبریزی بیابند و از بخش پایانی قصه مطلع شوند. مولوی در مثنوی تبحر خود را در استفاده از اتفاقات روزمره برای توضیح دیدگاه‌های عرفانی‌اش نشان می‌دهد. ویژگی تمایزبخش دیگر این کتاب میزان گریزهای مکرر آن از داستان اصلی برای توضیح (گاه مفصل) نکات مختلف جنبی داستان، است. این نکته ممکن است بیانگر این باشد که برای مولوی مضمون داستان اهمیت بسیار بیشتری از سبک نگارش داشته‌است.