کتابخانه مجازی ادبیات

زبان شیرین و پرتوان فارسی، زبانی ترکیبی ـ اشتقاقی است؛ با این مفهوم که از الفاظ موجود برحسب نیاز و به منظور گسترش زبان با دو شیوه کلمات تازه با معانی نو ساخته می‌شود. شیوه نخست یعنی ترکیب، به‌هم‌پیوستن کلمات بر طبق قواعد معمول در زبان فارسی است و حاصل آن کلمات مرکب است با مفاهیم تازه. شیوه دوم یعنی اشتقاق، پیوند وندها با کلمات است بر طبق قواعد مرسوم در زبان فارسی و حاصل آن کلمات مشتق است با معانی نو. بنابراین برای ایجاد کلمات تازه به شیوه‌های مذکور به شناخت اجزای بنای آنها و دانستن قواعد ساختمان آنها نیاز است. در این کتاب به معرفی چنین اجزاء و قواعد لازم پرداخته شده و نمونه‌هایی از ساخته‌ها ارائه شده تا بنیان تازه سازه‌ها بر بنیادی درست استوار گردد.

زبان شیرین و پرتوان فارسی، زبانی ترکیبی ـ اشتقاقی است؛ با این مفهوم که از الفاظ موجود برحسب نیاز و به منظور گسترش زبان با دو شیوه کلمات تازه با معانی نو ساخته می‌شود. شیوه نخست یعنی ترکیب، به‌هم‌پیوستن کلمات بر طبق قواعد معمول در زبان فارسی است و حاصل آن کلمات مرکب است با مفاهیم تازه. شیوه دوم یعنی اشتقاق، پیوند وندها با کلمات است بر طبق قواعد مرسوم در زبان فارسی و حاصل آن کلمات مشتق است با معانی نو. بنابراین برای ایجاد کلمات تازه به شیوه‌های مذکور به شناخت اجزای بنای آنها و دانستن قواعد ساختمان آنها نیاز است. در این کتاب به معرفی چنین اجزاء و قواعد لازم پرداخته شده و نمونه‌هایی از ساخته‌ها ارائه شده تا بنیان تازه سازه‌ها بر بنیادی درست استوار گردد.

سيدحسن غزنوي (م 556ق) از شاعران توانايي است که شعر و شخصيت او به دليل زندگي در يکي از پربارترين دوره‌هاي شعر فارسي، چنان که بايد شناخته نشده است. ديوان وي نخستين بار با اشکالات بسيار در سال 1328 ش. به تصحيح محمدتقي مدرس رضوي، منتشر شده است. اين اشکالات در چند حوزه ذيل قابل بررسي است: شيوه تصحيح (مشخص نبودن نسخه اساس و ترتيب استفاده از ساير نسخه‌ها، مشخص‌نبودن منبع ابيات و اشعار، نقص نسخه‌ها)؛ نسخه بدل‌ها (ذکر نسخه بدل‌ها بدون علامت (/ رمز) نسخه، عرضه ناقص نسخه بدل‌ها، ترجيح حاشيه بر متن، يکساني حاشيه و متن)؛ صورت‌هاي نادرست؛ افتادگي‌ها (اشعار، ابيات)؛ اشکالات کلي (تکرار ابيات و اشعار، غلط‌هاي چاپي، نداشتن تعليقات و نقص در نمايه‌هاي پاياني، استفاده از منابعي با چاپ‌هاي غيرعلمي). گذشته از نکاتي همچون تعيين و توضيح شيوه مشخص تصحيح و عرضه کامل نسخه بدل‌ها با رعايت جانب امانت که از اصول اوليه و بديهي تصحيح علمي است و قطعا بايد در تصحيح انتقادي اين ديوان مد نظر قرار گيرد؛ امروزه نسخه‌هايي معتبر از ديوان اين شاعر نيز به دست آمده است که بسياري از اغلاط، تصحيف‌ها و افتادگي‌هاي چاپ مدرس را رفع مي‌کند. در اين مقاله با ارائه نمونه‌هاي متعددي از کاستي‌هاي طبع مدرس بر لزوم تصحيح مجدد ديوان سيدحسن غزنوي تاکيد شده است.

هدف مقاله حاضر آن است تا نشان دهد مبحث "اسم جامد و مشتق" در دستور زبان فارسي، الگوبرداري نادرستي از قواعد زبان عربي بوده و منطبق با ساختمان زبان فارسي نيست؛ زيرا فارسي از گروه زبان‌هاي ترکيبي است و عربي از گروه زبان‌هاي اشتقاقي. مؤلف با نقد سه ديدگاه متناقض دستورنويسان فارسي درباره اشتقاق، نتيجه مي‌گيرد که مبحث اشتقاق در فارسي محدود به "اسم" نيست، بلکه ديگر انواع کلمه نيز ساخت اشتقاقي دارند. در پايان پيشنهاد مي‌کند با گسترش دامنه اشتقاق به حوزه کلمات مرکب، تمام کلماتي که دستوريان مشتق شمرده‌اند زيرمجموعه کلمات مرکب به حساب آيد و کلمات مرکب به دو گروه: مشتق و غيرمشتق تقسيم شود.