ديک الجن حمصي، يکي از شعراي بزرگ شيعه در عصر عباسي، با آنکه ازشعراي طراز اول اين عصر و استاد و الهامبخش شاعران بزرگي همچون ابوتمام بود و در زمان حيات خود در ميان ادبا شهرت والايي داشت، ولي بعد از مرگ به شدت مورد ستم قرار گرفته و آنچنان که شايسته اوست در طول تاريخ معرفي نگرديده است. وي عاشق و دلباخته اهل بيت پيامبر (ص) بوده و قصايد زيبايي در فضايل و مصائب آنان سروده است که هرچند بسياري از آنها از بين رفته، اما اندک باقيمانده آن قابل تامل و بررسي است. در اين مقاله ضمن معرفي ديک الجن و بيان مظلوميت وي، به جايگاه رفيع شاعر در بين شعراي عصر عباسي و به نوآوريهاي وي و به بيان گوشههايي از فضايل و مصائب اهل بيت (ع) که در اشعار زيباي شاعر آمده است، پرداختهايم.
مذنب شوریده وارسته ای که از می حق سرمست و شیدا بوده گوشه ای اختیار کرده برای خود دنیای دیگری ساخته بود روی به میخانه آورده و از ماسوی چشم پوشیده بود. عشق از نظر وی حب علی بود و از این راه در جستجوی عشق حقیقی گام میزد. مذنب یکی از گویندگان با ذوق و گمنامی است که این در دری را به پای خرگان نریخته و دری از بهر دنیا نسفته او به عمر خویش مدح کسی نگفته و مدح را بخاندان علی (ع) اختصاص داده و کسی را جز آن بزرگوار و فرزندانش لایق ستودن نشناخته است، مذنب مدح را شعر نمیداند و برای مدح شخصیت مستقلی قائل است. در مصائب سیدالشهدا اشعار و مراثی جانسوز ساخته و در آنها عقیده و علاقه خود را نسبت به خاندان عصمت و طهارت به ثبوت رسانیده است اندوی همیشگی بر وی سایه افکنده بود. مذنب در تضمین ابتکار دیگری به خرج داده و از اغراض غزلی به مدح عدول کرده است. مذنب در سال 1363 هجری قمری بسرای جاودانی شتافت.
میرزا محمد محیط قمی (1250- 1317 قمری) از اساتید شعر و ادب در عهد قاجار بود. محیط از جوانی، طبعی روان و قریحه ای تابناک داشت و مورد توجه ادبا و فضلا قرار گرفت. در موقع جلوس مظفرالدین شاه به لقب شمس الفصحاء سر افراز گردید. پس از درگذشت محیط، دیوان وی به دستور معیر الممالک تدوین و به طبع رسید. کتاب حاضر نسخه گراور شده چاپ سنگی قاجاری است که به خط زین العابدین ملقب بملک الخطاطین در سال 1318 هجری به طبع رسیده بود. این نسخه جدیدتر در سال 1328 شمسی توسط کتابفروشی شهشهانی روانه بازار گردید.
ابن ابي الحديد، دانشمند بزرگ و نامي اهل تسنن قرن هفتم هجري، هفت چكامه زيبا در مدح علي عليه السلام سروده است كه به قصايد علويات سبع شهرت دارد. شاعر در اين قصايد به گونهاي چهره پر فروغ آنحضرت را به تصوير كشيده كه در وصف نميگنجد. در اين نوشتار با ذكر نمونههايي از ابيات اين قصايد به تبيين و نقد و بررسي اهم موضوعاتي كه شاعر در اين اشعار درباره مقام شامخ علي عليه السلام مطرح كرده، پرداخته شده و دورنمايي از چهره تابناك اين ابر مرد هميشه تاريخ جهان از خلال اين قصايد به نمايش گذارده شده است
اثر ادبی همواره محصول و مولود حیات و محیط اجتماعی است. «رمان» به عنوان نوع غالب معاصر، ویژه جامعه بورژوازی و قهرمان نقشآفرین آن یک فرد عادی و غالباً از طبقه متوسط است. رمان، بسیار دقیقتر از هر قالب ادبی دیگر میتواند مسأله واقعیت را مطرح سازد و نجیب محفوظ به عنوان یک رماننویس برجسته، با نگارش رمانهای اجتماعی، سعی در بیان واقعیتهای اجتماعی جامعه مصر داشته است. رمان «رقاق المدق» محصول همین دوره است. محفوظ کوچه را نمادی از جامعه سنتی مصر در نظر گرفته است، با شخصیتهایی که هر کدام نماد یک طبقه اجتماعی هستند. در این اثر، سنت در تقابل با مدرنیته قرار دارد و نویسنده به تشریح پیامدهای ترک سنت و رویآوردن به مدرنیته میپردازد. فاسدشدن زنان، فقر اقتصادی و فرهنگی و جهل سیاسی از عمدهترین مضامینی است که میتوان در بررسی متن این اثر به آن اشاره نمود.