کتابخانه مجازی ادبیات

ابن سینا در قانون طب به تشریح اندام ها، چگونگی تشخیص بیماری، توضیح و تشریح بیماری، تجویز دارو، و درمان بیماری به شیوه های مختلف می پردازد. از این رو این کتاب تعداد زیادی از نامهای بیماریها، داروها و گیاهان دارویی را دربردارد که به آسانی نمی توان به همه آنها دسترسی پیدا کرد. برای دستیابی بهتر به مطالب ارزنده کتاب لازم بود نمایه ای موضوعی تهیه شود تا علاقه مندان در زمینه های مختلف به آسانی بتوانند به تحقیق و پژوهش بپردازند. به این منظور نگارنده، با موافقت بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، به این کار پرداخت. کتاب حاضر با نام نمایه موضوعی قانون در طب، دارای بیش از پنجاه و دو هزر عنوان و ارجاع است، که علاوه بر آسان ساختن امر دستیابی به صفحه ای که در آن نام یک بیماری، یا دارو یا عضو خاص از بدن انسان آمده است، برای فرهنگ نویسان و موسسه هایی که در زمینه واژه نامه نویسی فعالیت دارند نیز می تواند سودمند باشد. این کتاب دارای سه بخش است: 1. تشریح اندام 2. بیماری 3. دارو، این سه بخش مباحث اصلی نمایه موضوعی قانون در طب را دربردارند.

تمامی اقوام انسانی از ابتدایی‌ترین دوران‌های خود عقاید پزشکی خاصی در مورد تولد و مرگ و بیماری‌ها داشته‌اند. به طوری که بیماری را ناشی از اراده الهی، قدرت جادوگران یا سایر منابع ماوراء الطبیعه می‌دانستند و لذا درمان را از آن دیدگاه دنبال می‌کردند. برخی از این عقاید تا دوران معاصر در غالب ایمان درمانی و مقبره‌های مقدس باقی مانده‌است. گرچه خیزش پزشکی علمی در هزاره اخیر بسیاری از این روش‌ها را ضعیف کرده‌است. استقرار تقویم و اختراع نوشتن علامت آغاز تاریخ ثبت شده‌است. دانسته‌های ما از دانش اولیه متشکل از قرص‌های خاک رس منقوش به خط میخی و مهرهایی است که توسط پزشکان بین النهرین باستان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در موزه لوور ستون سنگی وجود دارد که قوانین حمورابی پادشاه بابل که در قرن ۱۸ پیش از میلاد را نشان می‌دهد. این قانون شامل قوانین سختی مربوط به پزشکی است. برای مثال، «اگر دکتر، در باز کردن آبسه، بیمار را کشت دست او قطع خواهد شد»؛ اما اگر بیمار کشته شده برده بود، دکتر به سادگی موظف شد تا برده دیگری تامین کند. هرودوت مورخ یونانی، در مورد بابل اظهار کرده که هر بابلی یک پزشک آماتور بود، چون رسم بود بیمار را در خیابان قرار دهند چرا که هر عابری ممکن است مشاوره پزشکی ارائه دهد. غیب گویی با بررسی کبد حیوان قربانی شده به طور گسترده‌ای اعمال می‌شد تا دوره بیماری را مشخص کنند. پزشکی در یونان باستان تحت تاثیر سنت‌های پزشکی بابلی‌ها و مصری‌ها ایجاد شده‌است. یونانیان باستان به ایجاد یک سیستم پزشکی مزاجی که در درمان به دنبال بازگرداندن توازن مزاج در داخل بدن است نائل شدند. چهره بزرگ در طب یونان باستان بقراط بود، که او راپدر "از طب مدرن می‌دانند. کورپس بقراطی می‌مجموعه‌ای از حدود هفتاد اثر از کارهای اولیه پزشکی یونان باستان است که تحت تاثیر قوی بقراط و شاگردانش است. سوگند بقراط برای پزشکان یکی از معروفترین باقیمانده‌های آن دوران است که هنوز هم به کار می‌رود.

اين مقاله، با تحقيق و تفحص در مثنوي معنوي، ديوان شمس، خمسه نظامي، ديوان خاقاني، بوستان سعدي و تمامي آثار منظوم عطار فراهم آمده است؛ بدين ترتيب که ابتدا، ابياتي را که به نحوي با طب ارتباط داشته استخراج کرده، سپس با مراجعه به کتب معتبر طب قديم، اطلاعات مربوط به هر بيت را جمع آوري نموده‌ايم. ذکر اين نکته لازم است که در برخي ابيات، خواص طبي يک ماده و يا گياهي دارويي مورد نظر شاعر بوده است و در برخي ديگر، صحبت از نوعي بيماري، عوامل و علايم آن و يا شيوه درمان آن مرض به ميان آمده است و در بعضي موارد نيز با مسايل متفرقه طب روبه رو هستيم. گفتني‌ها در اين نوشتار، تحت چهار عنوان کلي: «طب و درک مفاهيم شعر»، «طب و تصوير آفريني»، «طب و تمثيل» و «طب و مضامين شعر» به بيان در آمده است.

اين نوشتار، به بررسي و تحليل «درگذشت» شخصيت‌هاي تاريخ بيهقي و بحث درباره مسائل پيرامون آن اختصاص دارد. همان گونه که نقش آفرينان اين تاريخ از لحاظ شخصيتي با يک ديگر متفاوتند، مرگ و درگذشت آنان نيز از جهات مختلف چون حساسيت، کيفيت و پيامدهايي که بدنبال دارد، از يک ديگر متمايز است. در بخش نخست: «مرگ‌هاي ويژه و حساس»، «مرگ‌هاي معمولي»، «مرگ‌هاي حماسي» و «مرگ‌هاي سياسي مذهبي» مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در بخش دوم از «شيوه‌هاي مرگ» اشخاص در تاريخ بيهقي سخن مي‌رود. «قتل»، «مرگ طبيعي»، «مرگ مفاجات» و «مرگ نامعلوم»، عناوين قسمت‌هاي مختلف اين بخش است. بخش سوم دربرگيرنده دو مرحله است: «شخصيت‌ها پيش از مرگ» و «شخصيت‌ها پس از مرگ». بخش چهارم به ذکر و شرح ملزومات مرگ هم چون «وصيت»، «تدفين» و «تعزيت» و بخش پنجم به موضوع «مرثيه» اختصاص يافته است.