در سال 540 م حنگ سرنوشتسازی میان ایران و روم در گرفت که افزون بر منابع تاریخی، روایتی از آن در شاهنامه نیز بازتاب یافته است. مقاله پیشین به بررسی علت وقوع این جنگ و گزارش شاهنامه از رویدادهای آن اختصاص داشت. اکنون به بررسی رخدادهای پس از تسخیر انطاکیه میپردازیم که مهمترین آنها عبارتنداز: روایدادهای که در انطاکیه پس از آشکار شدن نشانههای پیروزی ایرانیان رخ داد، سرنوشت اسیران انطاکیه، ساخت شهر زیب خسرو، باریابی نمایندگان روم به پیشگاه خسرو انوشیروان، پیمان موقت صلح و تعهد روم به پرداخت غرامتی سنگین و سالانه به ایران. آیا ارزش گزارش شاهنامه درباره این جنگ در بخش رویدادهای پس از تسخیر انطاکیه نیز تداوم مییابد؟
ویژگی اصلی این پژوهش، کنکاش باستانشناسانه و روانشناسانه دربارهی شخصیتها و فضای اجتماعی و سیاسی داستانهای "شاهنامه" است. به باور نگارنده: "شاهنامه دارای دو بخش است که به طور کامل با هم تفاوت دارند. ویژگیهای ساختی، زبان شناسی، جهانبینی و مانند اینها در هر دو بخش چنان ناهماهنگ و ناهمخوانند که میتوان گفت دارای دو اندیشه، دو استعداد، و دو پسند جداگانه و نایکدستاند. برای نمونه در یک بخش سستی و ناپایداری جهان، بنیان جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی نویسنده را میسازد؛ ..... بر این اساس میتوان شاهنامه را بر دو بخش جداگانه بخشبندی کرد بخش نخست از آغاز شاهنامه تا پایان شاهنشاهی (= امپراتوری) کیخسرو به همراه داستان رستم و اسفندیار است که شاهنامهی اصلی نامیده میشود و بخش دوم از آغاز پادشاهی لهراسب تا پایان شاهنامه (بدون داستان رستم و اسفندیار) است که آن را شاهنامه افزوده نام نهادهایم. شاهنامهی افزوده نوشتهی فردوسی است؛ اما شاهنامهی اصلی نویسندهی دیگری دارد که باید برای یافتن نامش در تاریخ و تاریخ ادبیات کاوش کرد. کتابی که پیش رو دارید کوشیده تا این نظر را که کل شاهنامه نوشتهی یک تن نیست به اثبات برساند".
فردوسی سخن سرای شهیر ایران، نخستین بار داستان ضحاک و کاوه آهنگر را با بیانی شیرین در شاهنامه به رشته نظم کشیده است. فردوسی تمام داستان را در هفتصد بیت خلاصه کرده و از این داستان به شیوه مخصوص خود در مسایل اجتماعی نتیجه گیری نموده است. فردوسی در داستان کاوه و ضحاک دقیقا تشریح میکند که نخست ضحاک برای رسیدن به مقام پادشاهی پدر خود را کشت و سپس در طی سالیان دراز به قتل و غارت و بیدادگری پرداخت و سرانجام چون مردم از مظالم او و اطرافیانش به ستوه آمده بودند به رهبری کاوه آهنکر قیام کرده حکومت جابرانه اش را سرنگون ساختند...
در پادشاهی خسروانوشیروان و به سال 540 م. جنگ سرنوشتسازی میان ایران و روم درگرفت که افزون بر منابع تاریخی، روایتی از آن در شاهنامه نیز بازتاب یافته است. هرچند گزارش مورخ بیزانسی، پروکوپیوس، نسبت به دیگر منابع تاریخ این دوره برتریهایی دارد، اما مانند همه تاریخنگاریها اثر وی نیز خالی از خطاها و کاستیهای سهوی یا عمدی نیست. از سوی دیگر اطلاعات شاهنامه درباره این جنگ نه تنها پاسخهایی برای برخی خلأهای کتاب پروکوپیوس ارائه مینماید، بلکه نسبت به دیگر منابع تاریخی، حاوی جزئیات بیشتر و دقیقتری میباشد. بدینسان آیا میتوان شاهنامه را دستکم در گزارش این جنگ، افزون بر ارزشهای ادبی، حماسی و ملی یک گزارش تمامعیار تاریخی نیز به شمار آورد؟