کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب دربرگیرنده مشخصات کتابخانه‌های پاکستان و برخی از نسخ خطی موجود در آنهاست. کتابخانه‌های پاکستان که بعضی پیش و برخی پس از تأسیس پاکستان بنا شده‌اند، کلیه مراجع و مآخذ تاریخ پاکستان در این کتابخانه‌ها انباشته شده است. زبان این کتاب‌های انباشته‌شده در کتابخانه‌ها بیشتر فارسی و عربی است. در جلد اول این کتاب در مجموع 237 کتابخانه مورد شناسایی قرار داده شده است.

مرحوم ملک از سال 1303 خورشیدی با عشق بسیار به جمع کتاب پرداخت و این عشق را حاصل ذوق فطری او به علم و ادب باید دانست. این کتاب پنجمین جلد از فهرست نسخه‌های خطی این کتابخانه است که حاوی فهرست نسخه‌های خطی مجموعه‌ها و جنگ‌ها می‌باشد.

در این مقاله به بررسی کتاب منتهی الادراک فی تقاسیم الافلاک و مؤلف آن که در سده ششم هجری کتابت و تألیف شده پرداخته می‌شود. در نیمه نخست سده ششم هجری دو تن از دانشمندان از مرو خراسان، از قریه «خرق» با شهرت «خرقی» می‌شناسیم. اینکه این دو تن عالم خرقی همزمان بوه‌اند و با فاصله کوتاهی از یکدیگر وفات یافته و در قسمتی از تحصیلات شرکت داشته‌اند، شرح حل‌نویسان و کتابشناسان و مورخان تاریخ علوم را به اشتباه انداخته است. شخصیت نخست: بهاءالدین ابومحمدعبدالجبار بن عبدالجبار ثابتی شافعی ( د.553 هـ.) نام دارد و شخصیت بعدی، ابوبکر محمد بن احمد بن الحسین (یاحسینی) حنفی (د. 533 هـ.) است. این گفتار در پی آن است که ثابت کند کتاب منتهی الادراک و تبصره از تألیفات عبدالجبار خرقی است با دو دلیل یک: وجود یادداشتی کهن در نسخه کهن این کتابخانه که در زندگی مؤلف کتابت شده، دوم: نکته زیر که با دقت در سرگذشت آن دو عالم خرقی به دست می‌آید. نسخه کهن منتهی الادراک که در این گفتار از آن سخن می‌رود، در دو مجلد است و خوشبختانه نسخه‌ای است سالم و تنها چند برگ از دنباله فصل دوم و نیز فصل دوم و سه از آخر مقاله سوم آن افتاده است. این نسخه با توجه به خط و کاعذ از نسخه‌های سده نخست ششم هجری است و بدون شک در زمان حیات مؤلف کتابت شده است. کتاب دارای سه مقاله است: مقاله اول: ترکیب افلاک و کیفیت حرکات و وضعیت کواکب در افلاک. مقاله دوم: هیأت زمین و بخش‌های آبادان و ناآباد (عامر و غیرعامر) و مساکن و مطالع. مقاله سوم: در تاریخ‌ها و گاه‌شماری و مایتعلق بها. در پایان هر مقاله و باب موضوعات قابل توجه و با اهمیت آن اشاره شده است.